سفر در ذات خود آرامش و سلامتی دارد. شاید خیلی­ها بر این عقیدة من صحّه بگذارند که تنها، سفرکردن است که انسان را به شادابی و نشاطی که از آن دور مانده، برمی­گرداند. سفر به ما این امکان را می­دهد که کمی فشارهای روحی و جسمی را از خود دور کنیم و با دیدن مناظر و فضاهای دیدنی تازه و دوست داشتنی، روحمان را به آرامش گره بزنیم.

مسافرت از هر نوعی که باشد، فرصتی است که ما برای مدّتی از زندگی شلوغ روتین و پر اضطراب خود دور شویم و در عوض انرژی­های حاصل از سفر کردن را در وجودمان ذخیره کنیم. یکی از مهم­ترین اتّفاقاتی که بعد از سفر برای همة ما می­افتد، شادابی و نشاطی است که اتّفاقاً دیگران هم آن را در وجود ما می­بینند و به ما می­گویند چقدر شاداب شده­ای.

من همیشه شوق سفر دارم و از هر شرایطی برای تجدید روحیّه و سفر استفاده می­کنم؛ حتّی اگر سفرم کاری باشد و کنفرانس و برنامه­های متعدّد داشته باشم، باز هم از همان شرایط برای نشاط درونی به خوبی استفاده می­کنم.

برنامه­ریزی در سفر اهمیّت بسیار زیادی دارد؛ به خصوص اینکه اگر سفرمان گروهی باشد، این برنامة دقیق باعث می‌شود که روزهای سفر به خوبی طی شود و ما در کنار اطرافیانمان لحظات خوبی را بگذرانیم.

سفر کردن به ما فرصت دیگری را هم هدیه می­کند؛ فرصت کسب تجربه­های جدید در مورد تاریخ سرزمین­های مختلف، اقوام و مللی که پیش از ما آمدند و در این دنیا زندگی کردند و رفتند.

امّا بخش مهمّ دیگر سفر خاطره­‌نویسی است. سعی کنیم به هرکجا که سفر می­کنیم، خاطرات زیبای آن را نیز بنویسیم تا هر وقت که می­خواهیم، از آن خاطره­ها بهره­برداری کنیم.

از سفر برای بیشتر در کنار خانواده بودن استفاده کنیم و لحظات بودن با اهل خانه را قدر بدانیم؛ چرا که تنها در سفر است که بیش از همیشه در کنار هم هستیم. در مسافرت‌ها خلق و خوی نیکو داشته باشیم؛ بخندیم و شاد باشیم تا شادی­های درونمان به جمع منتقل شود و آن­ها هم از بودن در کنار ما لذّت ببرند. مهربانی در سفر به معنی توسعةآرامش است؛ به خصوص در سفرهایی که گروهی و جمعی برای ما پیش می­آید. انرژی های مثبت و سازندۀ خود را به دیگران هم هدیه کنیم تا شادی بیشتری را حس کنند.

تجربه­های خوبی  را که در سفر کسب می­کنیم، به اشتراک بگذاریم تا همه بتوانند از آن تجربه­ها در سفرهایشان استفاده کنند.

 

 

دلاواله در مسیر خود برای رسیدن به شهر اشرف در شمال ایران، از فرح‌آباد به سمت مشرق و در منطقه‌ای بسیار مسطّح و یکنواخت پیش می‌رود. او از دشت‌هایی می‌نویسد که در طول راه، بسیار حاصلخیز بودند و به خوبی زیر کشت قرار داشتند؛ به خصوص اراضی اطراف فرح‌آباد که تعداد بی­ شماری از مسیحیان ارمنی و گرجی‌های مهاجر در آن کشاورزی می‌کردند. دلاواله در نهایت به شهر اشرف وارد می‌شود و آن منطقه را این گونه توصیف می‌کند : «بالاخره به شهر اشرف رسیدیم که تا ساحل دریا بیش از دو فرسنگ فاصله ندارد. این شهر در منتهی‌الیه دشتی بسیار زیبا و در دامنة کوه‌های کم ارتفاعی قرار گرفته است که از سمت جنوب آن را احاطه کرده‌اند. محلّی باز و مورد علاقة شاه که ساختمان کاخ آن هنوز به اتمام نرسیده است. باغ‌های فراوان و خیابان عریضی دارد و تعداد زیادی خانه با منظره‌ای دلپذیر، بدون نظم به طور پراکنده در میان درختان ساخته‌اند. با این حال پُر از ساکنانی است که شاه به آن جا کوچ داده است؛ شهری پر رفت و آمد، به خصوص وقتی خود پادشاه در آن‌جا باشد و برای آن که هر چه زودتر جمعیّت این شهر زیاد شود و بناهایی در شأن او ایجاد کنند و حتّی به خاطر آن که برای شکار و تفریحات دیگر مکان مناسبی است، هر گاه در زمستان به فرح‌آباد بیاید، عادتاً و عمدتاً قسمت اعظم مدّت اقامت خود را در آن‌جا می‌گذراند».

دلاواله دفتر یادداشت روزانه‌ای همراه خود داشته که تمامی وقایع و اتّفاقات، موقعیّت جغرافیایی هر منطقه، نوع گیاهان و سبزیجات آن­جا، آداب و رسوم مردم، نوع حرکت سواران و . . .  را در آن ثبت می‌کرده و گاه با به همراه داشتن کاغذ و قلمی، با نقّاشی کردن برخی مناظر و تصویرگری چهرة بعضی مقامات بلندپایه، سعی در ارائة هرچه دقیق‌تر توصیفات خود دارد: «در این منطقه چشمه‌ها و جویبارهای متعدّدی به چشم می‌خورد که آبی بسیار گوارا دارند. همچنین درختان زیبا و بسیار بلندی دارد که در میان آن‌ها خانه‌هایی ساخته‌اند. این خانه‌ها آن‌قدر با یکدیگر فاصله دارند و از شاخه و برگ درختان پوشیده شده‌اند که تقریباً دیده نمی‌شوند. از این‌رو در دفتر یادداشت‌های روزانه‌ام نوشته‌ام شک دارم آیا اشرف شهری محصور و پراکنده در یک جنگل است، یا جنگلی مسکونی شبیه شهر است. وقتی نزدیک شهر رسیدیم، فرستادة وزیر که همراه ما بود، به سرعت به شهر رفت تا ورود ما را به حاکم اطّلاع دهد و او بدون فوت وقت سوار بر اسب شد و همراه با تعداد زیادی از افراد پیاده به استقبال من آمد و پس از آن‌که جناح راست حرکت را ـ که ایرانیان بر خلاف ترک‌ها جناحی برتر می‌دانند ـ به من اختصاص داد، تا اقامتگاهی در بهترین نقطة شهر پیش رفتیم. این خانه را از چند روز قبل برای سکونت من در نظر گرفته بودند.

این اقامتگاه، حیاط وسیعی دارد، ولی چنان از شاخه‌های درختانِ انبوه، پوشیده شده که تقریباً نور آفتاب هرگز به زمین نمی‌تابد. در وسط حیاط جایی که درختان سایة بیشتری دارند، اتاقک یا بهتر بگویم آلاچیقی ساخته‌اند که از همه طرف باز است و به ارتفاع قدّ یک انسان از کف حیاط بالاتر قرار دارد؛ به طوری که برای وارد شدن به آن چند پلّه تعبیه کرده‌اند و به جز سقف، همه طرف آن باز است. معمولاً در فصل تابستان از مهمانان در این محل پذیرایی می‌کنند و به خاطر خنکی هوا در آن‌جا می‌خوابند. به تقلید از این روش، عدّة زیادی مشابه این آلاچیق‌ها به منظوری مشابه ساخته و آن را «بالاخانه» به معنای خانة بلند می‌نامند؛ چون از سطح زمین بالاتر است».

دلاواله به قصد دیدار شاه عبّاس اول، مسیر طولانی از اصفهان تا فرح‌آباد و اشرف را طی می‌کند. او ضمن بیان ویژگی‌های کاخ و شکارگاه پادشاه در این ناحیه و پرداختن به جزییات آن­ها، از دیدار خود با وزیر مازندران و هم‌صحبتی با وی سخن می‌راند و اینکه قبل از دیدار رسمی، وزیر، نقش رابط میان وی و پادشاه را داشته تا ترتیب ملاقات رسمی را صورت دهد. در این فاصله وزیر به چند تن از افرادش سفارش می‌کند تا با پذیرایی کامل و درخور یک مقام سیاسی خارجی و همراهان وی، خاطره‌ای خوش برای آن­ها به یادگار بگذارد و در ضمن با چنین رفتار توأم با احترام زیاد، رضایت خاطر پادشاه را هرچه بیشتر فراهم سازد: «وزیر مرا در بالاخانه نشاند و در آن‌جا مدّتی با هم صحبت کردیم. سپس نزد شاه رفت تا ورود مرا خبر دهد. پس از مراجعت گفت: شاه در اندرون بود و کسی را فرستاد و پیغام داد به من بگویند صفا گَلدی، خوش گَلدی و فردا اجازة شرفیابی به من خواهد داد. آن شب وزیر برای صرف شام نزد من ماند و تمام اغذیه و اشربه را بسیار نظیف و مرتّب و به طور آماده از خانة او آوردند. پس از شام نیز مدّتی ماند و در این مدّت اطّلاعات زیادی در اختیارم گذاشت و بالاخره پس از سفارش من به چند تن از افرادش که برای خدمت در خانه ماندند، دیروقت به خانة خود رفت و قول داد صبح روزِ بعد بازگردد و مرا به شاه معرّفی کند.

روز بعد وزیر به اقامتگاه من آمد و مرا آماده و لباس پوشیده منتظر خویش دید، ولی چون هنوز تا لحظه‌ای که امید شرفیابی می‌رفت، خیلی وقت باقی بود، مدّتی منتظر ماندیم و پس از کمی گفتگو بر اسب‌ها سوار شده و به اتّفاق به سوی قصر حرکت کردیم که دروازة اصلی آن رو به خیابان بسیار زیبا و طویلی باز می‌شود. پس از رسیدن از اسب‌ها پیاده شدیم و از بیرون و سمت راستِ میدان بزرگی پیش رفتیم که از یک سو به قصر متّصل است و از آن‌جا می‌توان به دروازة قصر رسید، دروازه‌ای که هیچ‌کس حق ندارد سوار بر اسب از آن عبور کند.

در انتهای میدان متّصل به قصر، درخت زیبا، بلند و تنومندی است که اوّلین نگهبانان کاخ در کنار آن می‌ایستند. وزیر در این نقطه مرا زیر سایة درخت باقی گذاشت و خود به تنهایی وارد باغ شد تا ورود ما را خبر دهد و دستورات لازم را دریافت دارد. پس از مدّتی طولانی بازگشت و گفت که شاه دستور داده است مرا به دیوانخانة باغ هدایت کنند که اعضای دربار منتظرند. لذا وارد شدیم و پس از عبور از اوّلین دروازه، حیاطی را دیدم که به نظرم مخصوص آشپزی یا جزیی از آشپزخانه آمد؛ چون در آن مقدار زیادی یخ آماده کرده بودند و ضمناً تعداد زیادی دیگ‌های سرپوش‌دار پر از خورش‌ها و غذاها به چشم می‌آمد. پس از گذشتن از این حیاط کوچک از دروازة دوم نیز عبور کردیم. این دروازه هشتیِ سرپوشیده و کوچکی داشت و در آن‌جا نیز نگهبان دیگری پاس می‌داد. از آن‌جا باغ بلافاصله شروع می‌شد؛ باغی مربّع‌شکل و نسبتاً بزرگ که با یک نظر می‌شد فهمید مدت زیادی از غرس درختان آن نمی‌گذرد. باغ در پشت قصر و منتهی‌الیه دشت و در دامنة کوه‌هایی پوشیده از درخت واقع شده که بر روی آن‌ها از مدّتی قبل به دستور شاه، کار بناهای کوچک و سالن‌هایی را آغاز کرده‌اند که به تدریج ضمیمة باغ خواهند شد.

 

در وسط مربع باغ که سطحی یکنواخت و کاملاً مسطّح دارد، دیوانخانه را ساخته‌اند؛ سالنی است که طول آن سه برابر عرض و جلوی آن کاملاً باز است. قسمت عقب و دو طرف سالن دیوار دارد و در این دیوارها تعدادی پنجره‌های بزرگ و متقارن ساخته‌اند که طبق روال معمول این کشور، پنجره‌ها تا کف ساختمان ادامه دارند. ساختمان فقط دو پلّه از سطح زمین بالاتر است. قسمت پیشانی بنا که یکی از دو طول سالن مستطیل‌شکل را تشکیل می‌دهد و کاملاً باز است رو به شمال قرار داشته و دروازة ورودی دارد که از این دروازه از طریق معبر عریضی به دیوانخانه می‌روند. سطح معبر تماماً سنگفرش و در میان آن نهری جاری است که از حوض روبه‌روی دیوانخانه سرچشمه می‌گیرد.

این معبر از پشت دیوانخانه تا بالای باغ و کوه‌ها ادامه می‌یابد و در میان دیوار جنوبی ساختمان دیوانخانه دری است که از طریق آن معبر جلویی به معبر پشتی مربوط می‌شود. کف سالن را با فرش‌های بسیار زیبایی پوشانده‌اند. وقتی ما وارد شدیم، عدّة زیادی از مقامات مهمّ دربار روی این فرش‌ها نشسته بودند. خان استرآباد، فریدون‌خان بالاترین جایگاه را در انتهای دیوانخانه و در سمت راست دیوار رو به جنوب، گرفته بود؛ قورچی‌باشی یعنی فرمانده کل قورچی‌ها که اشرافی‌ترین مقام را دارد در کنار او نشسته بود؛ این نجیب‌زاده داماد شده است و عیسی‌خان‌بیک نام دارد. عیسی یعنی مسیح که نام خاص او است و خان، به جهت آن‌که در ایران هم مانند «ناپل» عده‌ای عادتاً دو نام دارند و عبارت بیک، مقام او است که به معنای سرور است. درست شبیه کشور ما که اینان آن را بعد از نام ذکر می‌کنند.

محراب‌خان در همان ردیف و پایین دست این دو نشسته بود و در کنارش خان دیگری بود که او را دلی‌محمّد می‌گفتند؛ محمّد نام خاص و دلی که معنای خل می‌دهد لقبی است که به خاطر شوخ‌طبعی­اش به او داده‌اند؛ چون زیاد لودگی می‌کند. یک سلطان دیگر هم که از تیول‌داران شاه است و من نامش را نمی‌دانم، بلافاصله بعد از او نشسته بود. این سلطان به تازگی از مرزهای هندوستان آمده و حاکم آن‌جاست، در کنارش چهارنفر قرار داشتند که بدون شک جزو بزرگان آن ایالت محسوب می‌شدند.

در سمت مقابل اینان، ساروخواجه وزیر نشسته بود که یکی از مهم‌ترین وزرا و محترم‌ترین فرد کشور است؛ دو نفر دیگر که من نمی‌شناختم در سمت چپ ورودی و ضلع شرقی نشسته بودند که محترم‌ترین محلّ دیوانخانه است. در سمت راستِ همین در به سمت غرب، اسفندیار بیک، چشم و چراغ شاه با دو نفر از همراهانش که من نمی‌شناختم، نشسته بود و بالاخره در منتهی‌الیه دیوانخانه چند نوازنده با سازهایی از قبیل ویلن، دایره، نی و سایر آلات موسیقی، ولی با شکلی متفاوت با سازهای ما، دیوار شرقی را اشغال کرده و همگی پای دیوار نشسته بودند. از این‌جا فهمیدم که این سمت مادون سایر سمت‌هاست. بعضی از این آلات موسیقی را بسیار خوب ساخته‌اند و نه تنها از سیم‌های مجوف مانند ما در آن استفاده کرده‌اند، بلکه انواع دیگری پرصداتر ساخته شده که در آن‌ها ابریشم تابیده هم به کار برده‌اند که صدا را دلنشین می‌کند. از این سازها برای دیدن مردم ایتالیا همراه خواهم آورد.

به محض ورود من، وزیر مازندران ـ که در کنار در ایستاده بود ـ مرا در ردیف اوّل بین خان استرآباد و قورچی‌باشی نشاند. چون مأموران خاصه معمولاً در این‌گونه شرفیابی‌ها مقررات را رعایت نکرده و در کنار او به حالت خبردار می‌ایستند. جایی که به من دادند، درست در میان آن قسمت از ضلع جنوبی دیوانخانه بود که رو به درِ ورودی داشت، بقیه نیز همگی در همان جایی که در وهلة اوّل به آنان اختصاص داشت، ماندند. امّا برای آن‌که بهتر با ترتیب و نظم و قاعده این‌جا آشنا شوید تا آن‌جا که می‌توانستم طرحی دقیق ولی بدون رعایت ضوابط طراحی، با مداد ترسیم کرده‌ام. در این طرح، اندازه‌ها و مقیاس‌ها رعایت نشده است؛ مثلاً عرض معبر باید یکسان باشد و امثال آن ولی با آن‌که نقشة منظّمی نیست تا آن‌جا که بزرگی کاغذم اجازه می‌داد، سعی کرده‌ام تا مطلب دستگیرتان شود.

 

پس از مدّتی نشستن و گفتگو، ناهار را به ترتیبی که ذیلاً برایتان شرح می‌دهم، آوردند. غذاها را به صورت آماده از در باغ می‌آوردند و تصوّر می‌کنم در همان حیاط کوچکی ـ که قبلاً برایتان شرح دادم ـ آماده می‌کردند. غذاها به تعداد افرادی بود که به دنبال رییس تشریفات می‌آمدند و کسانی که آن­ها را می‌آوردند، همگی نوجوان هجده تا بیست ساله بودند و کارشان اختصاصاً همین بود؛ همگی لباس محلّی مازندرانی‌ها را به تن داشتند، از جمله: جوراب‌های بلند شلوار مانند، شبیه دلقک‌ها و لباده‌ای کوتاه و مانند اهالی باسک از کمر به پایین روی جوراب آزادانه چین می‌خورد. هیچ یک عمامه‌ای نداشتند، بلکه یک کلاه کوچک پوستیِ ماهوتی داشتند که نوک آن تیز و پایینش عریض بود، کلاهی عجیب و غریب که طبق مد ابداعی شاه آن را پشت و رو به سر گذاشته بودند، یعنی پوست که بایستی بیرون می‌ماند، داخل بود و پایینش را تا زده بودند تا قسمتی از پارچة ماهوت را پوست بپوشاند.

این کلاه‌های کوچک در ایران بورک نامیده می‌شوند و بسیار رایج است و همان‌هایی است که در نقاط دیگر دیده و برایتان نوشتم که در خانه‌ها برای رفاه بیشتر به جای عمّامه بر سر می‌گذراند و اشخاص عالی‌مقام در بیرون از منزل هرگز از آن استفاده نمی‌کنند و خدمتکاران و غلامان معمولاً چنین کلاهی بر سر دارند. غلامان لباس مخصوص خدمتکاری ندارند و در این نواحی چنین رسمی معمول نیست، بلکه لباس هر یک از آنان نقش و رنگی متفاوت با دیگری داشت. بعضی از این لباس‌ها زردوزی و بعضی نقره‌دوزی شده بود، تقریباً همگی­شان بورک‌هایی به رنگ‌های مختلف داشتند و جوراب‌ها، کفش‌ها، جُبّه‌ها و نیم‌تنه‌هایشان با یکدیگر متفاوت بود.

تمام غذاها را در سینی‌های بزرگِ در پوش‌دار می‌آوردند؛ البتّه درپوش غذاها شباهتی به درپوش‌های بشقاب مانند ما نداشت، بلکه درپوش‌هایشان مخصوص، گرد و بلند به شکل زنگوله یا به عبارت دیگر گنبدی‌شکل بود؛ چون برای پوشاندن هِرم پلو اجباراً باید از چنین درپوش‌هایی استفاده کرد. سایر غذاهای گوشتی را هم که معمولاً در چنین سینی‌هایی می‌آوردند، به صورت هرم می‌انباشتند. تعدادی از سینی‌ها جنس نقره داشتند ولی غالباً جنس آن‌ها از طلا و بالنتیجه بسیار سنگین بود. برای تزیین بیشتر، آن­ها را مخلوط و در هم می‌چیدند. سینی‌هایی را که غلامان در طول معبر ـ که چشم‌انداز ما بود ـ می‌آوردند چنان در زیر نور خورشید می‌درخشیدند که به نظر من چیزی زیباتر و پر زرق و برق‌تر از آن امکان نداشت.

خوانسالار پس از رسیدن به دیوانخانه در مقابل ما زانو زد و مقابل من و دو نفر کنار من ـ فریدون‌خان و قورچی‌باشی ـ سفرة هشت‌گوش نسبتاً کوچکی گسترد که زردوزی‌های گرانبهایی داشت و تمام اطرافش را به رنگ‌های مختلف ملیله‌دوزی کرده بودند. در روی این سفره فقط سینی‌های طلایی گذاردند که همگی درپوش داشت و از غذاهای مختلف و واقعاً شاهانه پر بود، هر چند طبق سلیقه و مذاق خود، ادویه و چاشنی‌های فراوانی به آن‌ها زده بودند. علاوه‌ بر این سینی‌ها، در کنار هر یک از ما، کاسة بزرگی پر از ترشیجات متنوّع قرار داده بودند که خودشان عادتاً در حین غذا گاهگاهی چند جرعه می‌خورند، شاید برای هضم غذا یا تحریک بیشتر اشتها بود. بدین منظور در هر کاسه که تماماً از طلا یا نقره بود، یک قاشق چوبی بسیار گود قرار داشت؛ چون از آن بیشتر برای آشامیدن استفاده می‌کنند تا خوردن و طبق معمول این کشور دسته‌ی قاشق بسیار بلند بود. این قاشق‌ها را از چوب معطّر می‌سازند و بیش از یک‌بار از آن‌ها استفاده نمی‌کنند؛ لذا جز قاشق‌های چوبی در سفره نمی‌گذارند. در این سفره نه کاردی بود و نه چنگالی، چون همه با دست غذا می‌خوردند؛ حتّی شاه هم از این قاعده مستثنی نیست. تنها خوانسالار که وظیفة تعارف را نیز بر عهده دارد، گاه وقتی می‌خواهد برای کسی تکّه‌ای گوشت ببرد، از یک قاشق بزرگ و تمام طلای چهارگوش که همواره در دست دارد استفاده می‌کند، امّا کارد و چنگالی در کار نیست.

بر سر سفره هرگز دستمالی نمی‌گذارند و اگر احتیاجی به پاک‌کردن دست باشد، هر کس از دستمالی که همیشه در کمر خود دارد استفاده می‌کنند. این دستمال‌ها از پارچة ظریف و الوان یا از پارچة زری ابریشمی است، ولی معمولاً هنگام صرف غذا دستشان را پاک نمی‌کنند؛ چون مداوماً مجبورند مجدّداً آن را کثیف کنند. فقط پس از صرف غذا منتظر می‌شوند تا برای شستن دست‌ها، آب بیاورند و تا آن لحظه برای آن‌که لباس‌هایشان کثیف نشود، دست‌ها را بالا نگه می‌دارند.

وقتی مشغول آوردن غذا هستند، تمام غلامان با هم و یکباره سینی‌ها را به دست خوانسالار نمی‌دهند، بلکه از جلوی دیوانخانه تا میانة راه معبر صف می‌بندند و از آن‌جا سینی‌ها را دست به دست به داخل می‌فرستند؛ بدین ترتیب بدون آن‌که از جایشان تکان بخورند، به سهولت سینی‌ها را به جایی که می‌خواهند، می‌رسانند. بدین ترتیب سفرة ما کامل شد و سپس به بقیّة سفره‌ها پرداختند؛ چون بلافاصله پس از آن‌که سفرة هشت گوش را جلوی ما گستردند، خوانسالار دیگری یک سفرة طویل دست‌دوزی شده مقابل سایر خان‌ها و سلطان و افراد همراهش که از مرزهای هند آمده و آن روز برای اوّلین بار شرفیاب می‌شدند، گسترد. تمام این افراد در سمت چپ و پایین دست ما نشسته بودند. سفره‌های مشابه دیگری نیز گسترده شد، یکی برای ساروخواجه و کسانی که نزدیکش بودند، سفرة دیگری برای اسفندیاربیک و همراهانش، سفره‌ای مجزّا برای نوازندگان که همزمان با ما غذای آن‌ها را نیز آوردند، هرکس در جایی که در ابتدا اشغال کرده بود.

خوانسالارها همچنان چهارزانو جلوی سفره نشسته بودند و خوانسالاری که رو به من داشت، در وسط نشسته و همیشه ابتدا به من تعارف می‌کرد. فقط یک بشقاب برای خوردن روی سفره گذاشته بودند که همزمان از تمام خورش‌های آماده پر کردند، همة خوردنی‌ها گرم و داغ بودند و هیچ‌ چیز خنکی حتّی میوه و امثال آن وجود نداشت.

بالاخره وقتی خوانسالار مشاهده کرد دیگر کسی غذا نمی‌خورد، سفره را برچید و برای همه ابریق‌ها و لگنچه‌های طلا جهت شستن دست آوردند؛ تشریفاتی که در شروع خوردن انجام نشد. آب گرم بود. شاید به خاطر آن‌که دست‌ها بهتر تمیز شوند. بعد هر کس با دستمالی که در شال کمرش داشت دست خود را خشک کرد. بعد از ناهار، بقیّة روز را در همان وضعی که در ابتدا داشتیم، به گفتگو گذراندیم؛ البتّه کسانی که از نشستن خسته می‌شدند یا پاهایشان خواب می‌رفت، می‌توانستند هر وقت بخواهند، از جای خود بلند شوند و بدون خداحافظی یا تشریفات دیگری از سالن خارج شوند و اگر لازم باشد، آبی به صورت بزنند. در واقع در باغ جایی مخصوص این کار ساخته‌‌اند تا هر کس می‌خواهد آزادانه در آن‌جا قدم بزند یا هر کاری دلش خواست بکند و سپس بدون هیچ تشریفاتی مجدّداً به جای خود باز گردد؛ چون رسم و عاداتشان چنین اجازه‌ای را می‌دهد. من که تاکنون در چنین جمعی نبودم و هنوز به خوبی از رسوم آنان آگاهی نداشتم، از جایم تکان نخوردم و بدون تعویض جا، با بی‌حوصلگی و ناراحتی فوق‌العاده‌ای همچنان در جای خود نشسته ماندم. چون برای من نشستن این همه مدّت با پاهای جمع شده بر روی فرش، زجرِ کمی نبود.

در مکالماتی که همه با هم داشتیم، از من پرسیدند که مردمان کشور ما چند سال عمر می‌کنند و وقتی به آنان پاسخ دادم پیرمردان ما شصت، هفتاد ساله‌اند، عدّه‌ای از حاضران بسیار تعجّب کردند و اظهار داشتند از بعضی مردم خارجی که به لاتین چیز می‌نوشتند، شنیده‌اند در فرنگستان، (یعنی اروپا یا بعضی مناطق اروپا چون فرنگستان همه را شامل می‌شود) افرادی پیدا می‌شوند که هزار یا دو هزار سال عمر دارند و بالاخره نتیجه گرفتند که نباید به حرف هر کس که از کشوری دوردست می‌آید، اعتماد کنند؛ چون کسانی که به این مناطق رفته‌اند، غالباً دروغ‌ها و مطالب عجیب و غریبی می‌گویند که بی‌نهایت با حقیقت فاصله دارد».

 

 

 

 

بازگو کردن خلاصه‌ای از داستان فیلم «پسر بودن» کار ساده‌ای نیست؛ برای اینکه واقعاً داستانی وجود ندارد که بتوان خلاصه‌ای برایش در نظر گرفت! فصل آغازین فیلم روایت زندگی پسر بچّه‌ای به نام میسن(اِلار کُلتران) است که پدر و مادرش از یکدیگر طلاق گرفته‌اند و او به همراه خواهرش با مادرشان(پاتریشیا آرکوئتا که برای همین نقش برندة اسکار بهترین بازیگر نقش مکمّل زن 2015 شد) زندگی می‌کنند. در این بین پدر خانواده(اِتان هاوک) که درگیر زندگی شخصی خودش است، سعی می‌کند وظیفة پدری‌اش را با شیوة سرخوشانه و البتّه منحصر به فرد خودش انجام دهد.

ریچارد لینکلیتر، کارگردان فیلم، پسر بودن را در زادگاهش، شهر هوستن امریکا(ایالت تگزاس)، بر پایة داستان زندگی یک پسربچّة 6 ساله به مدّت 12 سال به تصویر کشیده که دقیقاً در مدّت زمان 12 سال هم ساخته شده است. مهم‌ترین و با ارزش‌ترین مفهوم و پیام فیلم این است که خانواده مهم­ترین بستر برای شکل­گیری شخصیّت کودکان است و کوچک­ترین تصمیمی می‌تواند آیندة آن کودک را تحت‌تأثیر قرار دهد؛ نکته و هدفی که نزدیک به دو دهه است سیاستمداران و تصمیم‌گیران فرهنگی امریکا به سمتش خیز برداشته‌اند. لینکلیتر(کارگردان) به خوبی توانسته این پیام را در لابه‌لای صحبت‌های پدر و مادر با فرزندانشان به مخاطب انتقال دهد و مطمئنّاً نحوة ارائة آن، یکی از تأثیرگذارین و ارزشمندترین نحوه‌های انتقال مفهوم است که در تاریخ سینما مشاهده شده است؛ چراکه تماشاگر قادر است نتیجة تصمیمات پدر و مادر میسن را طی دوران رشد او مشاهده کند؛ آن هم دورانی که والدین واقعاً در حال پیر شدن هستند و شخصیّت کودک فیلم هم واقعاً رشد کرده است. لحظات این فیلم کاملاً یک‌دست و در خدمت زندگی‌ است؛ یک مدل زندگی کاملاً امریکایی با تمام دغدغه‌ها، اولویت‌ها، ارزش‌ها و فراز و فرودهایش.

بازیگران فیلم نیز که شاهکاری رقم زده‌اند و توانسته‌اند در مدّت زمان 12 سال نقش‌های خودشان را ایفا کنند، کاملاً باورپذیر هستند. بهترین بازیگر فیلم مسلّماً اِلار کلتران(نقش پسربچّه، میسون) است که از کودکی تا نوجوانی در مقابل دوربین قرار گرفته و کاملاً در تصاویر مشهود است که هرسال تجربة بازیگری‌اش افزایش یافته است. شاید هرگز نتوان همانند کلتران بازیگری در سینما یافت که در مدّت زمان 12 سال در یک فیلم داستانی حضور پیدا کند. فیلم به طور شگفت‌انگیزی زندگی یک کودک تا نوجوانی و تمام مشکلاتش را شکافته و اثری را به سینماها آورده که مسلّماً یکی از کامل‌ترین آثار تاریخ سینما به شمار می‌رود.
این فیلم نیز همانند اغلب نمونه‌های مشابه امریکایی(هالیوودی)، در راستای تبلیغ و اقناع مخاطب برای توجّه به الگویی است از زندگی امریکای مدرن امروز؛ چیزی که تصمیم‌سازان فرهنگی ایالات‌متّحده به آن اذعان دارند، توجّه به زیرساخت‌های خانواده است. امریکای امروز، به خصوص پس از یازده سپتامبر و پوست‌انداختن شریان فرهنگی‌اش به این حقیقت رسیده است که اسکلت و شالودة یک جامعة سالم بر پایة یک خانوادة سالم بنا می‌شود. کما اینکه طی دهة اخیر در امریکا، بارداری زنان رسماً به عنوان یکی از ارزش‌های اجتماعی قابل احترام جا افتاده است و حتّی از شاخص‌هایی همچون مقابله با آپارتاید(تبعیض‌نژادی)، احترام به کهنسالان یا احترام به حقوق حیوانات که پیش­تر و به اقتضای زمانه‌شان در آن جوامع در رتبه‌های بالاتر ارزش‌گذاری‌های اجتماعی بود، پیشی گرفته است. به طور دقیق‌تر، توجّه به نکات استراتژیکی همچون بازی‌های کودکانة میسن با دوستانش، تاب‌سواری او، کل‌کل‌های کودکانه با سامانتا خواهر بزرگترش، لذّت و هیجان تماشای یک بازی بیسبال به همراه پدر، بازی­های خانوادگی چون پانتومیم، آواز خواندن پدر برای فرزندانش که مثل یک لالایی شیرین است، مراسم جشن تولّد در کنار دوستان و خانواده و... در مجموع نقشة راهی را شکل می‌دهند که می‌تواند چراغ‌ راه والدین جوان باشد. 

نکتة دیگری که برجسته است، اعتقاد به «زندگی در لحظه و زمان حال» است. نمایندة این نگرش در فیلم، شخصیّت ایتن هاوک است که به عنوان پدر میسن و سامانتا که از مادرشان جدا شده، فقط گاهی می‌تواند فرزندانش را ملاقات کند و با آن‌ها به گردش و تفریح برود. این طور به نظر می‌رسد که بچّه‌ها وقتی واقعاً خوش‌حالند که در کنار و همراه پدرشان هستند؛ پدری که سعی می‌کند فرزندانش را با تمام واقعیّت‌های زندگی آشنا کند و به آن‌ها لذّت بردن از لحظه‌ها را بیاموزد. از این رو است که هر جور شده به دخترش که به سنّ بلوغ رسیده، مسائل جنسی را گوشزد می‌کند یا پسرش میسن را در ارتباط با دختران هشیار می‌کند. او برای فرزندانش آهنگ می‌نوازد و آواز می‌خواند. آن‌ها را به تماشای مسابقة بیسبال، سالن بولینگ و شکار می‌برد. انگار پدر در تمام لحظه‌هایی که در کنار فرزندانش است، فلسفة زندگی را به آن‌ها می­آموزد.. پدر حتّی می­‌گوید که آن‌ها نباید در حسرت زمانِ ازدست‌رفته باشند و باید در لحظه زندگی کنند. اگر همین معیارهای پدرِخوب‌بودن به جامعة امریکایی تعمیم داده شود، خلّاقیت‌های فیلمنامه‌ای و نیز ذهنیّت نئوهالیوودی فیلم روشن‌تر نمایان می‌گردند. مخاطب در این فیلم شاهد مبارزات تبلیغاتی اوباما در دور اوّل ریاست‌جمهوری‌اش، ورود آی‌پَد و یک بحث جنجالی پدر و پسری دربارة آینده احتمالی فیلم‌های جنگ ستارگان است. در کنار این­ها، خیلی واضح و جسورانه نشانه­های فرهنگی- اجتماعی جامعة امریکا هم نمایش داده می‌شود. مواردی مانند موسیقی راک در فیلم که علاوه بر جذّابیت‌هایش، سبکی است که به نوعی فرهنگ نسل جدید امریکا را شکل می‌دهد. از طرفی با اشاره‌ای به انتخابات ریاست‌جمهوری امریکا و حمایت ضمنی از اوباما، حزب جمهوری‌خواه و تندروی‌های آن‌ها را محکوم می­کند و نگاهی اجتماعی- سیاسی به دوران معاصر امریکا دارد. سینما به درستی سهمش را در انتشار سیاست‌های امریکایی ادا می‌کند؛ البتّه که این‌بار توطئه و توهّم توطئه‌ای در کار نیست و این سیاست‌های به‌واقع صحیح می‌توانند در هر کشوری مفید و روشنگرانه باشند و همین می‌تواند به‌ وضوح، پیام فرهنگی فیلم و در نگاه اولی‌تر، پیام فرهنگی ایالات ‌متّحدة امریکا باشد به سایر جوامع، به‌ویژه جهان سوم.

وقتی میسونِ نوجوان با چهره‌ای کودکانه و موهایی کوتاه به اتاق می‌رود و روز بعد، میسونی قد بلندتر، با چهره‌ای جا افتاده‌تر و موهایی بلندتر و صدایی دورگه از اتاق بیرون می‌آید، گذر زمان با تمام وجود حس می‌شود. مخاطب انگار گذر عمر خودش را دیده ‌است وهمچون مادر میسون، گاه دچار تردید نسبت به آنچه که گذشته هم شده‌است. مادر جایی در انتهای فیلم، وقتی حالا دیگر چهرة تکیده‌ای پیدا کرده، با دیدنِ میسونِ جوان که آماده می‌شود از پیشِ او برود(شهری دیگر برای دانشگاه)، ناگهان می‌زند زیر گریه و جملة عجیبی می‌گوید: «فکر می‌کردم بیشتر از اینا باشه». و این جمله‌ای کلیدی‌ است که خیلی از افراد با خود تکرار کرده‌اند وقتی که به عقب بازگشته‌اند. انسان همیشه فکر می‌کرده بیش از این‌ها باید باشد و در آن لحظة  انتهایی، تردید و ترس بَرَش می‌دارد که آیا فقط همین بود؟ زندگی‌اش چه شد؟ دنبال چه بوده؟ و حالا چرا این­جاست؟

سیاستمداران و تصمیم‌گیران دنیای امروز به این باور رسیده­اند که برای جذب مخاطب و به طور خاص‌تر، توریست، باید روی باورهای افراد کار کنند؛ باورهایی که کاملاً اکتسابی از درون خانواده شکل می­گیرند و شروع به رشد می‌کنند. این‌روزها چنین حرکت‌ها و تئوری‌هایی به مراتب بیش‌تر از نمایش تک‌بُعدی و عریان جاذبه‌های بصری به صنعت گردشگری کمک می‌کند. دقیق‌تر اینکه، هر دو لازم ‌و ملزوم یکدیگرند.

یکی از مقاصد گردشگری ویژه برای گذراندن تعطیلات، جزیره­ها با جاذبه­های طبیعی فراوانشان هستند که توجّه گردشگران زیادی را به خود جلب می­کنند. در این مطلب چند جزیرة کمتر شناخته شده را به شما معرّفی می­کنیم.

جزیرة «مادلین» بخشی از مجمع الجزایر «آپوستل» ویسکانسین است. این جزیره دارای 246  سکنة ثابت است و تنها جزیرة مجمع الجزایر آپوستل است که آغوشش به روی توسعة اقتصادی باز بوده و مالکیت خصوصی در آن وجود دارد. این جزیره 21 کیلومتر طول و حدود 5 کیلومتر عرض دارد.  راه رسیدن به جزیره از طریق کشتی مسافربری از بندر «بایفیلد» مهیّاست. به علّت وجود طبیعت بکر و زیبا، مهم­ترین صنعت جزیرة مادلین گردشگری تابستانه است. پیاده­روی و دوچرخه­سواری از فعّالیت­های محبوب در این جزیره به شمار می­آید و به همین جهت دوچرخه و موتور کرایه­ای در سراسر جزیره یافت می­شود. همچنین به منظور بازدید از غارهای زیر آب و صخره­ها هم قایق­های کایاک اجاره­ای در دسترس قرار دارد. جزیرة مادلین به خاطر ساحل بسیار زیبایش در منطقة Lake Superior مشهور است.

جزیرة تانگیر جزیره­ای بی بدیل است که در میانة «چسابیک بای» و در ۱۲ مایلی شمال ویرجینیای ایالات متّحده جای دارد. اگر مایلید حضور در یک دهکدة ماهی­گیری بکر و خیابان­های تنگ و جالب را تجربه کنید و به گذشته بازگردید، کافی است به این جزیره سفر کنید. ساکنان خونگرم و مهمان­نواز این جزیره ۶۵۰ نفرند و زبان انگلیسی را با لهجة دوران ملکه الیزابت اوّل صحبت می­کنند. راه دسترسی به این جزیره از طریق قایق و هواپیماست. اقتصاد این جزیره متّکی به صید خرچنگ است و اهمیّت آن به حدّی است که این جزیره لقب پایتخت خرچنگ­های نرم پوست جهان را یدک می­کشد. لازم به یادآوری است که صید در این ناحیه منحصر به خرچنگ نیست و انواع ماهی نیز صید می­شود و به فروش می­رسد. فصل تابستان تانگیر بهشت گردشگران به حساب می­آید. در طول این فصل هر روزه کشتی­های کروز در جزیره پهلو می­گیرند و مسافران فرصت این را دارند تا به گردش در جزیره بپردازند و کالاهای ساکنان جزیره را بخرند. برای معدود مسافرانی که می­خواهند شب را در جزیره به صبح برسانند، مسافرخانه­هایی با اتاق­های دو تخته همراه با صبحانه فراهم است. همچنین در سطح جزیره رستوران­ها و فروشگاه­‌های متعدّدی مختصّ گردشگران مهیّاست. وسایل نقلیه جزیره هم عبارت است از دوچرخه، موتور سیکلت و خودروهای دو نفرة برقی.

«فرناندو د نرونها» مجمع الجزایری است متشکّل از ۲۱ جزیره که در اقیانوس اطلس و به فاصلة تقریبی ۳۵۴ کیلومتر از ساحل برزیل واقع شده است. نام این مجمع الجزایر برگرفته از تاجری پرتغالی به همین نام است که به واردات چوب از برزیل می­پرداخته است. جزیرة اصلی ۱۸.۴ کیلومتر مربع وسعت دارد و جمعیّت آن طبق سرشماری سال ۲۰۱۲ بالغ بر ۲۷۰۰ نفر است. محیط این مجمع الجزایر چنان زیبا و منحصر به فرد است که در سال ۲۰۰۱ از سوی یونسکو به عنوان میراث جهانی به ثبت رسیده است. دسترسی به جزیره به وسیلة کشتی و هواپیما از شهر ریسایف میسّر است. سواحل فرناندو د نرونها مکانی ایده­آل برای گردشگران، علی الخصوص علاقه­مندان به غوّاصی تفریحی است. به دلیل جریان­های گرم حارّه که از افریقا به سوی این جزیره جریان دارد، برای شنا در عمق ۳۰ الی ۴۰ متری نیز نیازی به جلیقه­های مخصوص گرم نگهدارندة بدن نیست. آب این منطقه چنان زلال است که همه چیز تا عمق ۵۰ متری به سادگی قابل مشاهده است. وجود  جانوران در خشکی و دریا از دیگر جذّابیت­های این جزیره به شمار می­رود؛ به طوری که لاک­پشت­ها، دولفین­ها و انواع پرندگان دریایی به وفور قابل رؤیت هستند.

جزیرة «مول» از لحاظ وسعت دومین جزیره از مجمع الجزایر غرب اسکاتلند و چهارمین جزیره بزرگ بریتانیای کبیر (بدون احتساب ایرلند) به شمار می­رود. جمعیّت این جزیرة زیبا در حدود ۳۰۰۰ نفر است که در فصل تابستان به دلیل ورود گردشگران به میزان قابل ملاحظه­ای افزایش می­باید. طول ساحل آن ۴۸۰ کیلومتر بوده و بخش مرکزی­ آن کوهستانی است. با این حال جریان موسوم به گلف استریم، آب و هوایی معتدل را برای این جزیره به ارمغان آورده است. این جزیره در فصل تابستان پذیرای گردشگران زیادی است و این مهم را مدیون جاذبه­های ویژة خود از جمله صخره‌های ساحلی استوار، مسیرهای کوهستانی ناهموار، حیات وحش بکر و چشم اندازهایی فراموش‌نشدنی است. همچنین جزیرة مول یکی از بهترین مناطق اسکاتلند برای مشاهدة نهنگ‌ها و عقاب‌های دم‌سفید محسوب می­شود. در واقع بار اصلی اقتصاد جزیره بر عهدة اکوتوریسم قرار دارد. در کنار گردشگردی، ماهی­گیری و کشاورزی را هم می­توان از دیگر پایه­های اقتصاد این ناحیه دانست.

«پولائو اوبین» جزیرة کوچکی است به مساحت ۱۰ کیلومتر مربّع که در شمال شرقی سنگاپور واقع شده و میزبان ۱۰۰ دهکده است. اگرچه طرح­های توسعة اقتصادی چند سالی است که در حال اجراست، این جزیره از دیرباز مکانی برای جذب گردشگران سنگاپوری بوده است. یکی از مهم­ترین جاذبه­های پولائو اوبین صخره­های مرجانی است که «چک جاوا» نام دارد. این صخره­های مرجانی قدمتی در حدود ۵۰۰۰ سال دارند و میزبان تنوّع بی­نظیری از موجودات دریایی مانند خرگوش دریایی، هشت پا، ستاره دریایی، ماهی­ها و اسفنج­ها هستند که جلوه­ای رؤیایی به این مکان بخشیده است. گفتنی است مسیری ویژه در امتداد ساحل احداث شده تا گردشگران بتوانند زندگی زیر دریا را از نزدیک ببینند. از مهم­ترین تفریحات این جزیره می­توان به دوچرخه­سواری کوهستانی اشاره کرد که مسیری هشت کیلومتری را شامل می­شود. این مسیر هیجان انگیز فراز و فرود زیادی دارد و شامل دشت­های باز تا جنگل­های انبوه است.

این جزیره یکی از 44 جزیره بین «پوکت» و «کرابی» و بزرگ­ترین آن­هاست، امّا توسعه یافته‌ترینشان محسوب نمی­‌شود. «کوه یائو یای» قسمتی از خاک تایلند به شمار می­رود و اکثر جمعیّت ۸۰۰۰ نفری آن را مسلمانان اهل سنّت تشکیل می­دهند. مردم محلّی بیشتر درآمد خود را از طریق ماهی­گیری، کشت برنج و کار در مزارع  تأمین می­کنند. در این جزیره می­توان کاوش مکانی ناشناخته را به معنای واقعی تجربه کرد.

این جزیره در شمال شرقی استرالیا بین گوام و جزایر هاوایی واقع شده و جزوی از خاک کشور ایالات فدراتیو میکرونزیا به شمار می­آید. جزیرة مذکور ۱۱۰ کیلومتر مربّع مساحت دارد و بسیار بکر و دست نخورده است و به دلیل موقعیّت خاصّ جغرافیایی یکی از مقاصد ایده آل برای کوهنوردان و غوّاصان به شمار می رود. پوشش گیاهی فشرده و کوه­های با شیب تند، امکان توسعه یافتگی را از جزیره گرفته و آن را به حالت طبیعی نگاه داشته است. از نظر اقتصادی این ناحیه متّکی به کشاورزی سنّتی است و گردشگری سهمی کوچک از اقتصاد جزیره را شامل می­‌شود که عموماً به غوّاصی در اطراف صخره­های مرجانی محدود می­شود. 

جزیرةفوق در غرب ساحل فرانسه واقع شده و به وسیلة پلی به طول تقریبی ۳ کیلومتربه خاک اصلی فرانسه متّصل شده است. این پل که در سال ۱۹۸۸به بهره برداریرسیده، سهمی به­سزا در رونق گردشگری در این جزیره داشته است. گفتنی استعوارض عبور از این پل، بسته به اینکه در چه فصلی انجام می گیرد، بین ۸ تا ۱۶یورو است که گران­ترین عوارض پرداختی برای جادّه بر حسب کیلومتر در فرانسهاست. این جزیره در فصل بهار و تابستان مقصدی محبوب برای ساکنانغرب فرانسه است. دور تادور جزیره ساحل شنی زیبایی وجود دارد که مکان ایده­‌آلی برای خانواده­ها وگردشگران محسوب می­شود. همچنین تاکستان‌ها، جنگل­ها، تپّه‌های شنی و باتلاق‌های نمک بخشی از ذخایر طبیعی این جزیره هستند که بر منحصر به فرد بودن جزیره افزوده­اند. این مواهب طبیعی باعث شده تا تعداد ساکنان جزیره از ۲۰ هزار نفر در شرایط عادّی به ۲۲۰ هزار نفر در تابستان­ها برسد. برای میزبانی از این تعداد مسافر تعداد معتنابهی هتل و مکان­های ویژه کمپ در محدودة جزیره وجود دارد و رستوران­ها و امکانات مدرن در سراسر جزیره به وفور یافت می­شود.

«سالت اسپرینگ» جزیره­ای است بین بریتیش کلمبیا و جزیرة ونکوور. این جزیره بزرگ­ترین، پرجمعیّت­ترین و دارای بیشترین بازدید کننده بین جزایر خلیج جنوبی به شمار می­رود. ساکنان جزیره که جمعیّتی بالغ بر ۱۰ هزار نفر را شامل می­شود، هنرمندان و موسیقی­دانان، نویسندگان، میلیونرهای بازنشسته، کشاورزان ارگانیک و... هستند که جامعه‌ای غنی در کنار زیبایی‌های طبیعی را شکل داده‌اند. همچنین به خاطر شرایط کوهستانی منطقه، کوهنوردی از محبوبیت زیادی در این جزیره برخوردار است. گفتنی است که ارتفاع بلندترین قلّة این جزیره به حدود ۹۰۰ متر می­رسد.

مقدّمه: بهشت وحشی آفریقا شما را می­خواند! این­جا تانزانیا در شرق آفریقاست؛ سرزمین اعجاب انگیز و ناشناختة «کلیمانجارو»، پارک «سرنگیتی»، بزرگترین پارک حفاظت شدة جهان، قبایل بدوی ماسایی، جزیرة زنگبار با ریشه‌های فرهنگ ایرانی و سواری بر جیپ سافاری در کنار شیرها و زرّافه­ها.

 حدود 23 درصد از خاک این کشور را پارک­های ملّی و مناطق حفاظت شده توسّط ارتش تشکیل می‌دهد و مجازات شکارچیان حبس ابد است! این­جا خود راز بقاست. اکثر برنامه­های مستند تلویزیونی که دیده­ایم، در پارک­های این سرزمین تصویر برداری شده و بی دلیل نیست که تانزانیا به یکی از مقاصد اصلی گردشگری در آفریقا و دنیا تبدیل شده است.

 

آفریقایی­ها مردمانی خوشرو و مهربان هستند و از توریست­ها با کلمة «Karibu» به معنای خوش آمدید، استقبال می‌کنند. با اینکه تازانیا نسبت به خیلی از کشورهای آفریقایی در وضع بسیار بهتری است، امّا 36% از جمعیّت 50 میلیونی آن زیر خطّ فقر زندگی می‌کنند. با این حال تانزانیا از باسوادترین کشورهای قارة سیاه است و بیش از 85% مردم آن خواندن و نوشتن می‌دانند.

 محصولات صادراتی تانزانیا شامل طلا، الماس، قهوه، کاکائو، موز، بادام زمینی، انواع ادویه، پنبه و در سال­های اخیر گاز و برق است. اسلام، مسیحیت و آیین‌های بومی، سه دین اصلی این کشور و زبان آن­ها «سواحلی» و واحد پولشان «شلینگ تانزانیا»ست. پایتخت تانزانیا «دودوما» و پرجمعیّت­ترین شهر آن «دارالسّلام» است و آروشا، امبیا، موانزا، موروگور و زنگبار سایر شهرهای مهم این کشور محسوب می­شوند.

 

 

دیدن عجایب آفریقا و طبیعت وحشی آن بی دردسر هم نیست؛ چرا که بر خلاف اروپا، به جای هتل­های لوکس، بازارهای رنگارنگ و موزه­های مجلّل تا دلتان بخواهد هوای شرجی و بارانی، پشه، انواع حیوانات، بازارهای محلّی و کوچه­های خاکی خواهید دید. بنابراین اگر روحیّة ماجراجوی مناسب چنین سفری را دارید، ضمن صرف نظر از همراه آوردن کودکان، وسایل ضروری چنین سفری مانند دارو و لوسیون ضدّ نیش حشرات، دوربین، عینک آفتابی و لباس خنک را همراه داشته باشید؛ مراقب راه­های انتقال ایذر باشید و در مقابل تب زرد و مالاریا واکسیناسیون کنید.

تانزانیا به دلیل نزدیکی به استوا آب و هوایی گرم و پر باران دارد. فصل بارندگی از اوّل ماه مارس شروع می­شود و تا پایان ماه می و جون ادامه می­یابد. جولای تا اکتبر هوا خنک­تر و بارندگی کمتر است و نسیمی ملایم می­وزد که ایده آل­ترین زمان برای سفر به سواحل تانزانیاست.

هواپیمایی­های قطر، ترکیش و امارات با پرواز غیرمستقیم شما را به دارالسّلام می رسانند. ویزا را می­توانید در همان فرودگاه با پرداخت 50 دلار تهیّه کنید.

 

 

دار السّلام بندری قدیمی در ساحل شرقی تانزانیاست که با جمعیّت 5/2 میلیون نفری­اش بزرگترین شهر تانزانیا محسوب می­شود. شمال شهر با ساختمان­های بلند، مدرن، فروشگاه­ها و رستوران­های شیک محلّ زندگی ثروتمندان شهر است. قسمت­های پایین شهر هم شلوغ و پر از کلبه­های محقّر است. از دیدنی­های این شهر موزة روستایی و موزة ملّی است. در دارالسّلام صنایع دستی تانزانیا را نیز می­توانید خریداری کنید. از ساخته‌های چوبی از چوب آبنوس، انواع گردنبند، پارچه‌های نقّاشی شده و تابلوهایی که از الیاف چوبی برای طرّاحی آن استفاده می‌شود، گرفته تا ظروف چوبی، انواع مجسّمه‌های حیوان و انسان، ماسک چوبی، جا شمعی و ... .

 

مجمع الجزایر نیمه خودمختار با سواحل شنی سفید و تماشایی در اقیانوس هند است که از زمان هخامنشیان با ایرانی‌ها داد و ستد داشته­اند. «زنگ» واژه‌ای فارسی به معنی سیاه و «بار» به معنی محل است. از جمعیّت یک میلیونی شهر زنگبار،  95% مسلمان و از مهاجران ایرانی، آفریقایی، عربی و آسیایی هستند. در دورة بعد از اسلام مهاجران زیادی از شیراز، شوشتر و سیراف به زنگبار کوچ کردند؛ به طوری که بسیاری از اصلاحات فارسی و شیرازی در زبان سواحیلی وارد شده است مانند: کاکا (برادر)، دادا (خواهر)، بندر و ... .

دیدنی­های این شهر بسیار است که عبارتند از: بناهای تاریخی در «شهر سنگی» مانند حمّام ایرانی، کلیسای Anglivan  که بازار برده فروش­ها بوده، بیت العجایب که در سال 1883 فاطیما ملکه زنگبار در آن سکونت کرده است و در حال حاضر موزه است و دلیل نامگذاری­اش این بوده که اوّلین مکانی بوده که با برق روشن شده است!

از دیدنی­های دیگر زنگبار مزارع جلبک و نیز مزرعة گیاهان ادویه‌ای است که در آن می­توانید از گیاهانی مثل هل، زردچوبه، زنجبیل، دارچین، کاری، فلفل سیاه و سفید و قرمز، میوة کاکائو و درختان بومی و گیاهان استوایی دیدن کنید.

 

این جزیرة کوچک در سال­های دور زندان و سپس تبعیدگاه و قرنطینة بردگان بیمار بوده، امّا الان بهشت توریست‌هاست! چرا که بعد از شنا و غوّاصی در ساحل مرجانی سر از رستوران و کافة این جزیره در می‌آورند و در سواحل آن حمّام آفتاب گرفته و لم می­دهند! در قسمتی از این جزیره لاک­پشت­های غول پیکری پرورش داده می­شوند که می­توانید آن­ها را از نزدیک ببینید.

 

جزیره­ای کوچک در ساحل شرقی زنگبار است که شهرت آن به خاطر قلبی شکل بودن آن است و برای زوج­های رمانتیک مقصد خوبی است. این جزیره با آب­های زلال و فیروزه­ای محاصره شده که غنی از حیات دریایی هستند و گردشگران حتماً لاک­پشت­ها، دلفین­ها و ماهی­های زیادی را خواهند دید.

 

دیدن پارک­های محافظت شده از طریق تور با جیپ­های مخصوص سافاری امکان­پذیر است. فضای راحت، صندلی مناسب و سقف بازشو امکان مشاهدة کامل محیط اطراف و تهیّة عکس را به گردشگران می­دهد. بعضی از این تورها چند روزه هستند که محلّ اقامتشان در «لوج»‌ است. لوج هتل‌هایی گران قیمت است که سوییت‌های مجزّا دارد و یک ساختمان مرکزی در بین این سوییت­هاست که شامل رستوران، کافی شاپ و لابی است.

دیدن حیوانات وحشی از نزدیک بسیار لذّت­بخش و خاطره­ای تکرار نشدنی است، امّا باید قوانین را رعایت کنید: از خودروهایتان دور نشوید؛ آشغال نریزید؛ سر و صدا ایجاد نکنید؛ به حیوانات غذا ندهید و در نزدیک شدن به حیوانات، حتّی حیوانات ظاهراً بی آزار مانند زرّافه دقّت کنید؛ چون لگد حیوان کشنده است و همچنین ممکن است حیوان درّنده­ای در کمین باشد و به شما حمله کند.

 

این پارک با زیبایی­های شگفت انگیزش مهم­ترین جایی است که شما باید ببینید! قدیمی­ترین پارک ملّی تانزانیا و  یکی از قدیمی­ترین اکو سیستم­های زمین است که در طی میلیون‌ها سال بدون تغییر باقی مانده و جزء میراث جهانی محسوب می­شود. یک و نیم میلیون گاومیش آفریقایی و دویست هزار گورخر در این منطقة بزرگ مهاجرت می‌کنند. هیچ پدیده‌ای نمی‌تواند مانع این مهاجرت شود؛ حتّی رودخانه‌های سرنگیتی که در آن کروکودیل‌های غول پیکر زندگی می‌کنند. این پارک پناهگاه دیگر جانوران مانند شیر، میمون، فیل، کرگدن، آهو، زرّافه و یوزپلنگ نیز هست.

 

این پارک به صورت دشتی مسطّح، محلّ سکونت حیواناتی مانند آهو، غزال، فیل، زرّافه، راسو، سنجاب، شتر مرغ، وارتاگ (حیوانی شبیه به گراز با تفاوت­هایی کوچک) و دیک دیک (کوچک­ترین گونة آهو) است. با ممنوعیّت تجارت عاج فیل، وضع قوانین سختگیرانه و حمایت­های بسیار، تا حدّی از خطر انقراض فیل­ها جلوگیری شده است. از سال 2015 هم روبات­های پرنده بر فراز این پارک به پرواز در آمده­اند تا با تولید صدایی شبیه زنبور فیل­ها را ترسانده و آن­ها را از محلّ سکونت انسان­ها دور کنند.

جاذبة مهمّ این پارک، درختان عظیم الجثّة «بائوباب» با عمر چند هزار ساله است. ارتفاع برخی از این درختان به بیش از 30 متر و قطر آن­ها به بیش از 11 متر می­رسد و شکل ظاهری عجیب آن­ها به گونه­ای است که شاخه­ها بیشتر شبیه ریشه هستند و به نظر می­رسد درخت را برعکس کرده­اند! شاید شبیه این درختان را در کارتون دکتر ارنست به یاد داشته باشید.

 

در کنار پارک ملّی سرنگیتی است که در آن علاوه بر شیر، پلنگ، بوفالو، فیل، اسب دریایی و اورانگوتان­ها، قبایل ماسایی نیز هزاران سال است که زندگی می‌کنند. قبایل بدوی با لباس­های آبی و قرمز هستند که مردان آن­ها چوب دستی­هایی دارند که با آن به هوا می­پرند! شغلشان بیشتر کشاورزی است و غذایشان گوشت خام، شیر و خون گاو است که داخل آن می­ریزند.

بزرگ­ترین مخروط آتشفشانی دست نخورده در دنیا نیز در این پارک است که از سال 1978 در میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. همچنین در این پارک بقایای اسکلت انسانی که در 1.8 میلیون سال پیش می­زیسته، کشف شده است. مهمان­سرای «انگورونگوروکرتر لوج» در ارتفاع 2375 متری نیز از دیدنی­های این منطقه است. دمای هوا در شب­ها به 10 درجة سانتی­گراد می­رسد.

 

این پارک منطقه­ای جنگلی پر از انواع میمون است و بهشت پرندگان محسوب می­شود. دریاچة آن به عنوان مکانی عالی برای مشاهدة حیات وحش منحصر به فرد منطقه، به خصوص فلامینگوها معروف است. اگر در فصل بارانی به این منطقه بروید، بیش از 300 گونة مختلف از پرندگان مهاجر را مشاهده می­کنید، ولی در فصل خشک که آب دریاچه تبدیل به زمین گل آلود قلیایی می­شود، فقط می­توانید فیل، اسب آبی و زرّافه ببینید.

 

وجب به وجب خطّة شمال خود زیارتگاهی است برای اهالی دل. در این میان بزرگانی در جایی از این خاک سر بر آوردند، درخت فرهنگ ایران را آبیاری کردند و وقتی دوباره به خاک بازگشتند، تبرّک خاصّی به آن بخشیدند.

کیست که نداند پدر شعر نو فارسی زادۀ یوش از توابع نور مازندران است. امّا این یوش دقیقاً کجاست؟ نمی­دانم از کدام سمت می­روید؛ از جادّة هراز و آمل یا از جادّۀ چالوس؛ شاید هم از نور و رویان. در هر حال از هر سه می­توانید به شهر بلده و روستای یوش برسید. در جادّة هراز و در چهل کیلومتری آمل از دو راهی به سمت پل زنگوله بروید و یا در جادّة چالوس در حدود تونل کندوان به سوی همین پل بپیچید تا به یوش برسید. از نور و رویان هم جادّه­ای کوهستانی هست که به این روستا می­رسد. هر سه مسیر زیباست و سرشار از لطافت و سرسبزی؛ منظره­ای از کوه­های سربه فلک کشیدة البرز و درختان بی پایان جنگلی که می­توان هنگام غروب سیاهی گرفتن سایه­ها در شاخه­های تلاجن را دید. این جادّۀ فرعی پر است از پیچ و خم و فراز و نشیب. حدود50 کیلومتر از هر طرف که بروید، به یوش باستانی می­رسید.

خانه­ها و کوچه باغ­های یوش صفحاتی زیبا از تاریخ این سرزمین هستند. شاید خانه­ها مانند خانة نیما به پیش از قاجار باز نگردند، امّا شواهدی هست که قدمت روستا را به عهد ساسانی می­رساند. قلعۀ تقریباً 1000 ساله­ای در ده کیلومتری یوش هست که تا زمان صفویه مسکونی بود، امّا حالا تنها خرابه­هایش باقی مانده است. نام­های خانوادگی اهالی به پادشاهان باستانی و میانی می­رسند. طایفه­های اسفندیاری، جمشیدی، کریمی و داوودی ساکنان اصلی این روستا هستند. اغلب میانسالان در روستا مانده­اند. همان­ها می­گویند طایفۀ اسفندیاری که نیما نیز از آنان است، 800 سال بر این منطقه حکومت می­کردند تا اینکه مغولان بر آن­ها چیره شدند.

خانة نیما چشم و چراغ روستاست؛ یک بنای نسبتاً بزرگ در کوچه­ای سنگفرش شده و شیب­دار، متمایز از خانه‌های اطرافش  در ضلع شمال غربی روستا؛ ساختمانی که سال 1172 خورشیدی، یعنی اوایل عهد قاجار ساخته شد و در حال حاضر دارای سه ورودی، شاه‌نشین و اتاق‌های تابستانی و زمستانی سه‌دری و شش‌دری است با آفتابگیرهای مشبّک (اُرسی). بیشتر مصالح، چوب و گل و خشت است. روبنای داخلی خانه با گچبری‌هایی سفیدرنگ تزیین شده اند. یک حیاط نیز در مرکز آن قرار دارد که سه سنگ قبر نیما، خواهرش (بهجت الزّمان) و گردآوراندۀ دستنویس­های او، سیروس طاهباز در آن قرار دارد.

اتاق­های خانه هم به موزه­ای برای نگهداری آثار باقی مانده از نیما مانند کتاب­ها، دستنوشته ها و عکس­های او اختصاص داده شده است. وقتی میان اتاق­ها حرکت کنی، تا حدودی دستت می­آید که علی اسفندیاری چطور نیما یوشیج شد.

علی اسفندیاری فرزند یکی از خاندان­های سرشناس این منطقه در 21 آبان ماه سال 1274 در همین خانه دیده به جهان گشود و تا 12 سالگی در آن زندگی کرد و از آن پس راهی تهران شد؛ درس خواند و درس داد. او بنیاد تحوّلی را نهاد که آرزوی مولانا بود:

قافیه و مغلطه را، گو هم سیلاب ببر                                            پوست بود، پوست بود، درخور مغز شعرا

نیما یوشیج سبکی نو را به ادبیّات فارسی وارد کرد و آغازگر شعر نو فارسی شد. حال و هوای یوش همیشه در سرش بود و این در لابه­لای اشعارش حس می­شود. نیما با یاد یوش زیست و در اتّفاقات سیاسی­اش شریک بود. در آخر هم با اینکه در سپیده دم سرد روز 13 دی ماه 1338 دیده از جهان فرو بست و در تهران به خاک سپرده شد، امّا بنا به وصیّتش، سال­ها بعد پیکرش را به یوش بازگرداندند. پس از بازسازی این خانه در سال 1372، نیما به زادگاهش بازگشت. آمد تا به داروگ نزدیک باشد و چشم به راه خبر باران بنشیند. شباهنگام هم که به سراغش بروید، او چشم به راهتان است. 

این روزها نام ببر و یوزپلنگ از نام استان مازندران جدا نمی شود، امّا چون استثنائاً این دو زبان بسته را نمی­توان برای کسی سوغاتی آورد، می­رویم سراغ صنایع دستی استان!

شاید باور نکنید، امّا ساکنان مازندران تقریباً هم عصر با دایناسورها، یعنی از 6 هزار سال قبل از میلاد مسیح در کار تولید صنایع دستی از جمله تبدیل پشم به نخ و ساخت لوازم خانگی با مصنوعات سنگی بوده اند!

احتمالاً تاریخ آشنایی شما هم با صنعت نمدمالی  بر می­گردد به خردسالی، آن­جا که در شعر می­خواندیم:

« اسبه عصّاری می کرد

 خره خرّاطی می کرد

 سگه قصّابی می کرد

شتره نمد مالی می کرد»!

امّا همیشه این پیشۀ «شتره» برای من یکی که سؤال بود!

دوستی شمالی داشتم که خیلی تمایل به سفر به وطنش نداشت و می­گفت «کلی وقت می­گذاری و موهایت را سشوار و اتو می­کنی و چیز میز می­مالی، امّا به محض اینکه پایت را بیرون می­گذاری موهایت پف کرده و وز وزی می­شود»! اساس نمد مالی نیز همین خاصیّت «وز»، البتّه این بار در موهای ببعی است! وقتی پشم در مجاورت حرارت و رطوبت قرار می­گیرد، مجعّد شده و الیاف آن در هم فرو می­رود و پوسته­های آن از باز شدن الیاف جلوگیری می­‌کنند. این در هم رفتگی که حاصل هماهنگی در حرکات دست و پای نمدمالان و صدای یک­دست «هِی هِی» آنان حین مالیدن پشم­هاست، ایجاد بافتی می­کند که نمد نام دارد.

رنگ طبیعی نمد همان رنگ طبیعی پشم گوسفندان به رنگ­های سفید، سیاه و  قهوه­ای است؛ مگر اینکه گوسفندانش فشن بوده و موهایشان را رنگ و مِش کرده باشند!

قالی خرسک یا قالی کلاردشتی. حتّی اگر تاجر فرش هم باشید، باز هم بعید است که نام این قالی به گوشتان خورده باشد. این قالی درشت بافت جز اندک طرفدارانی در اروپا معمولاً خریدار ندارد. شاید علّت آن هم نقوش ذهنی، بدون نقشۀ قبلی و همین­طوری یهویی بافندگان باشد! مروری بر اسم چند نقش قالی خرسک، شاید اقبال کم این نوع فرش را بیشتر توجیه کند! : نقش چخماقی، مجمه­ای، عینکی، خرکی و سیخ کبابی.

از جمله گل­های این فرش نیز که نمایانگر زبان زیبای مازنی است، می­توان به گل شاخ نر، چنگ گربه، گل کلوچه، حلوا قجل، لوله پنجه، پیچ پیچی و بز چلچله­ای اشاره کرد. (تصوّر کنید مثلاً «گل بز چلچله­ای» چه شکلی ممکن است باشد؟!)

یکی از صنایع جالب مازندران که قابل سوغاتی دادن هم نیست!، صنعت ساخت ضریح و صندوق مزار است. کافی است یک بار به مازندران سفر کنید تا بارها و بارها گنبد و گلدسته­های طلایی مسیر جادّه را با مرقد امامزاده­ها اشتباه بگیرید! ساخت پنجره­های چوبی اُرسی با نقوش زیبای سه گوشه و چهار گوشه، ستاره­های چهار و هشت پر و شیشه‌های رنگارنگ از دیگر هنرهای مردمان این دیار است.

 

اگر گردشگران عزیز استان، درختی در جنگل­ها باقی بگذارند، مازنی­ها مجال هنرنمایی روی چوب را با اشیایی چون تخته شطرنج، تخته نرد، مجسّمه، ظروف چوبی و... پیدا خواهند کرد.

این لاک که زمین تا آسمان با لاک ناخن تفاوت دارد!، عبارت است از ساخت وسایل چوبی از تنه و ریشۀ درختان. به عنوان مثال، استادکاران لاک­تراش می­توانند ظروفی از ریشۀ برخی درختان بسازند که عمری بالای یک قرن دارند. برخی از ظروف جالب این حرفه عبارتند از:

«قند چوله» یا همان قند شکن خودمان، «دانه پاش» که عبارت است از یک سینی حرفه­ای ویژۀ پاک کردن حبوبات و برنج، «تنباکو چوله» ظرفی اختصاصی برای تنباکو، سیر کوب و ...

از دیگرصنایع دستی استان می­توان به جاجیم‌بافی، گلیم‌بافی، حصیر‌بافی، سفال‌گری، جوراب‌بافی و موج‌بافی(بافت چادر شب) و از جمله سوغات خوردنی آن به انواع ترشیجات، مرباها، مرکّبات و برنج اشاره کرد.

این فقط ما آدم­های سدۀ 14هجری نیستیم که در نوروز، هوای شمال و مازندران به سرمان می­زند. جناب سلطان مسعود غزنوی هم در نوروز سال 414 به هوای جنگل­های خوش آب و هوای ساری و آمل و... و البتّه جیب پر پول مردم آن نواحی با لشکرش به پیک نیک رفته بوده است. ابوالفضل بیهقی در این لشکرکشی همراه سلطان دهان‌بین و بوالهوس بوده و شرح جانگداز غارت­های او را در کتابش داده است. در کنار آن، توصیفات جالب توجّهی از حرکت در دل جنگل­ها و بیشه­های طبرستان دارد. حالا که قرار است از راه های قدیم بگوییم به سراغ «گزارشگر حقیقت» می­رویم و شرح این حرکت و غارت را همراه با او روایت می­کنیم.

«و نوروز بود هشت روز مانده از ماه ربیع الاخر، امیر حرکت کرد از ستّار آباد (گرگان امروزی) و به ساری رسید روز پنجشنبه سه روز مانده از این ماه». در همان ابتدا قلعۀ نزدیک شهر را تسخیر می­کنند و فاتحانه وارد شهر می­شوند و از آن­جا قصد آمل می­کنند.

در توصیف مسیر چنین آمده: «و این راه­ها که آمدیم و دیگر که رفتیم سخت تنگ بود چنانکه دو سه سوار بیش ممکن نشد که بدان راه برفتی، و از چپ و راست همه بیشه بود ناهموار تا کوه و آب­هایِ روان، چنان که پیل را گذاره نبودی. و در این راه پلی آمد چوبین، و رودی سخت بوالعجب و نادر چون کمانی خَماخَم، و سخت رنج رسید لشکر را تا از آن پل بگذشت. و آبِ رود سخت بزرگ نه، امّا زمینش چنان بود که هر ستوری که بر وی برفتی فروشدی تا گردن. و حصانت آن زمین از این است. این­جا فرود آمدند که در راه شهر و بزرگ بود و ساحت بسیار داشت چنانکه لشکری بزرگ فرو توانستی آمد».

 به آمل می­رسند؛ آملیان از بیم غارت، تسلیم می­شوند، امّا از آینده خبر ندارند!  و با لباس­های مارک دار(!) به استقبال از امیر می­روند. بیهقی در توصیف شهر آمل چنین می­گوید: «و من که بوالفضلم پیش از تعبیۀ لشکر در شهر رفته بودم. سخت نیکو شهری دیدم، همۀ دکّان­ها درگشاده و مردم شادکام. و پس از این بگویم که حال چون شد و بدآموزان چه بازنمودند تا بهشت آمل دوزخی شد».

ماجراجویی­های مسعود پایانی ندارد. هوس ناتل (حدود نور) به سرش می­زند و به تن خویش به آن سمت می­‌کشد تا یاغیانی را که به بهانۀ ادب کردن آن­ها رهسپار گرگان و طبرستان شده، دستگیر کند. هرچند در این تعقیب و گریز ناکام است، امّا فاتحانه از تصرّف ناتل و شرح جنگ می­گوید: «چون ما از آمل حرکت کردیم همه شب براندیم و بیشه­ها بریده آمد که مار در آن به دشواری توانست خزید، دیگر روز نماز پیشین به ناتل رسیدیم. جاسوسان گفتند: گرگانیان بُنه را به پسر منوچهر سپرده در شهر ناتل، و بر آن جانب شهر لشکرگاه کرده و مبارزان بر این جانب شهر آمدند، پلی است تنگ تر و جز آن گذر نیست، آن را بگرفته و بر آن جنگ خواهند کرد که راه یکی است گِرد بر گرد بیشه و آب­ها و غدیرها و جوی­ها». بیهقی  به شرح رشادت­های مسعود ادامه می­دهد. در نهایت هم یاغیان مجدّد می­گریزند، امّا مسعود به سمت آمل باز می­گردد.

مسعود غزنوی انتقام این ناکامی را از مردم می­گیرد و از آن­ها طلب مال فراوان می­کند: «مردم به دست و پای بمُردند»؛ پرداخت آن مال از توان آن­ها خارج بود، ولی حرف سلطان یکی بود و گفت حالا که نمی­دهند، به زور بستانید. ستم­هایی بی حد بر مردم می­رود که بیهقی هم از گفتنش شرم دارد، امّا چون در تاریخ تحریف روا نیست، آن را بازگو می­کند. آخر کار، سلطان دست از پا درازتر باز می­گردد تا شکست­های وحشتناک­تر دیگری را تجربه کند. به گفتۀ بیهقی آه مردمان طبرستان دامان مسبّبان این جنایت را گرفت. از طرفی این مردمان «ضعیف، ولکن گوینده و لجوج» خبر این ظلم بزرگ را به مکّه و نزد خلیفه در بغداد بردند و برای سلطان بدنامی خریدند. خلاصه که روایاتی دردناک در آن دیار سرسبز رخ داد و آغازی شد برای پایان کار مسعود غزنوی.

این بود گزیده­ای از انشای ابوالفضل بیهقی. امید که تصویری از حماقت مسعود در جنگل­های مازندران به دست داده باشد.

سفر به سرزمین طراوت و سرسبزی، روح را شاداب می­کند و تازه؛ سرزمینی با مردمانی شاد و صمیمی؛ سرزمینی با عطرها و طعم­های دلچسب و دلپذیر: مازندران. در این شمارة قصرنامه به مازندران سفر کرده­ایم و قصد داریم تا طعم خوش یکی از غذاهای محلّی این استان را به شما معرّفی کنیم. بفرمایید یک کاسه آش ترش مازندرانی!

موادّ لازم:

باقلا: یک لیوان

لوبیا چیتی: یک لیوان

عدس: یک لیوان

برنج نیم دانه: نصف لیوان

سیر خرد شده: یک لیوان

چغندر: دو عدد

سبزی آش: 400 گرم

شکر و رب انار: به مقدار لازم

 

حبوبات را از شب قبل در ظرف­های جداگانه در آب خیس می­کنیم. چغندرها را بعد از پوست کندن خرد می کنیم و سبزی­ها را هم همین­طور. سپس حبوبات و چغندر را داخل قابلمه می­ریزیم و روی حرارت متوسّط قرار می­دهیم تا پخته شوند. سپس برنج را اضافه می­کنیم و پس از 15 دقیقه سبزی خرد شده را هم داخل قابلمه می­ریزیم و حرارت را کم می­کنیم.

سیر را به همراه نمک تفت می­دهیم و وقتی که آش جا افتاد چند قاشق شکر و مقداری رب انار و نصف سیرها را به آش اضافه می­کنیم تا 15 دقیقة دیگر بپزد. نوش جان.

بو و مزّه فراوان­ترین چیزی است که وقتی وارد بازار شمالی می­شوید، به­ وفور نصیبتان خواهد شد. کماج، نصیری، بهاردانه، عسل کوهی، شکر قرمز، بهار نارنج، انار جنگلی، ازگیل، هفت بیجار، سیب و گردو یک طرف، غذاهای شمالی مانند مرغ و اردک و ماهی شکم پر و آش ترش، آش ماست، مربّاها و ترشیجات و شیر و دوغ و کرة محلّی یک طرف. حصیر، گلیم، جاجیم، جوراب بافی، موج بافی، نمد، سفال، کلوچه، برنج(شالی) و انواع مرکّبات از مهم­ترین اقلامی هستند که به­عنوان سوغاتی مازندران در این بازارها می­توان یافت. با اینکه بازارهای روز و دست فروش­ها، فراوان­تر و در دسترس­تر هستند، امّا بازارهای تاریخی هم در شهرهای مازندران جایگاه خود را دارند.

                                                                       ***

بازار از دیرباز، پیوندی عمیق با حیات شهری داشته است. در فرهنگ اجتماعی ایرانیان، بازار و اهالی آن به عنوان بخشی از زندگی شهری شناخته می‌شوند. بازار در معماری شهری، همواره یکی از عناصر اصلی شهر است. در مازندران تا پیش از دوران معاصر، تنها چند مرکز شهری وجود داشته که از ساختارها و نهادهای شهری برخوردار بوده اند. این شهرها شامل آمل، بابل(بار فروشان)، ساری و تا حدّی بهشهر(اشرف) می‌شد که هر کدام به دلیل حضور یک طبقة حاکم مثل علویان، مرعشیان و صفوی­ها از «قصبه» به «شهر» تبدیل شده­اند.

اقتصاد مازندران کاملاً به طبیعت پرنعمتش وابسته‌است. کشاورزی و تولید موادّ غذایی، رگ حیات استان است. مازندران با داشتن بالاترین رقم تولید فراورده‌های غذایی دریایی و جنگلی و صنعتی، در میان مناطق ایران و کشورهای همسایه، جایگاه بی بدیلی دارد.  

آغاز رشد نهاد بازار در مازندران را - که از اقتصادی روستایی برخوردار بوده - باید از اواخر عصر زندیه دانست که تا سال­های حکومت پهلوی ادامه پیدا کرد. از دهة 40 به بعد به دلیل تحوّلات سیاسی و اقتصادی و توجّه به جاذبه­های توریستی این ناحیه توسّط کارگزاران پهلوی دوم، مازندران دچار تحوّل شد.

***

آمل شهری که آن را دومین شهر کهن ایران می‌خوانند، دارای بازاری قدیمی است معروف به «پایین بازار» یا «چهارسوق»؛ بازاری با ریشة باستانی که در مرکز شهر قرار دارد. قدمت وجود بازار در آمل به روزگار ساسانیان بر می‌گردد. مغازه­های این بازار با سقف سفالی شیب­دار و جلو آمده به خاطر محافظت از باران و آفتاب، دارای فضاهای باز داخلی برای تشکیل بازارهای هفتگی در روزگار گذشته است.

راسته اصلی بازار قدیم آمل به همراه راسته‌های فرعی منشعب از آن(راستة عطّاران، راستة پالان دوزان، راستة نمدمالان و نوراسته) نقش مهمّی در تشکیل و تعریف محدودة بافت ایفا می‌کنند. راستة اصلی دقیقاً و بلافاصله بعد از پل دوازده چشمه(جنوب شرقی بافت) آغاز و به صورت قطری و طولی در بافت حرکت کرده و تا نزدیکی­های مرکز اصلی کاشی محلّه(مسجد حاج علی کوچک) ادامه می­یابد.

***

شهر بابل در عصر قاجار شهر عمده و مرکز بازرگانی مازندران بوده است. این شهر 31 کاروان­سرا برای تجّار و 13 کاروان­سرا برای کاروان­ها داشت. بازار این شهر تا پیش از انقلاب مشروطه، 400 باب دکّان داشته است. بازار بارفروشان(پنج شنبه بازار) در محلّة حصیرفروشان که مرکز مهم فروش حصیر بود، قرار داشت. بازار دیگری نیز در محلّه چهار سوق به همین نام وجود داشت که پیشینة آن به عصر صفویه می­‌رسید که بیانگر مناسب بودن شرایط اقتصادی و رونق داد و ستد است.

امروزه هم بابل، یکی از بزرگ­ترین و مهم­ترین شهرهای استان مازندران است و در بازارهای آن، همه جور کالایی یافت می­شود.

***

بهشهر در ابتدا یکی از روستاهای حائز اهمیّت منطقه بود و با نام­های نامیه، کبود جامه، تمیشه، قره طغان و پنج هزاره شناخته می­شد، امّا از آن­جا که مادر شاه عبّاس، اهل همین روستا بود، شاه عبّاس با مسافرت به زادگاه مادرش، این روستا را اقامتگاه تابستانی خود ساخت و نام آن را به «اشرف‌البلاد»، یعنی بهترین و شریف‌ترین شهرها، تغییر داد.

انار شیرین، ترش، نارنگی، زیتون، پرتقال، برنج، دانه‌های روغنی آفتابگردان و کلزای بهشهر معروف بوده و هست. بهشهر از مراکز تولید تخمه، روغن نباتی و صابون در ایران است.

***

ساری، بزرگ­ترین شهر استان و مرکز آن است. بازارهای شیک و بزرگ این شهر، مشتری­های فراوانی دارد. بازار «ترکمن» هم یکی از بازارهای تاریخی این شهر است که در خیابان «ملامجدالدّین» ساری قرار دارد. علاوه بر خرید و فروش پوشاک، این بازارچه از جاذبه­های گردشگری شهر هم به حساب می­آید.

ساری بازارهای هفتگی(روزبازار) هم دارد. از شنبه تا پنجشنبه در نقاط مختلف ساری، روز بازارهایی برگزار می­شود که سابقه­ای 20 ساله دارند.

روز بازار، بازاری محلّی است که تازه بودن کالا، شرط اوّل خرید و فروش در آن است. مثل همة بازارهای شمال کشور، ماهی فروشی پای ثابت روز بازارهای مازندران است. این بازارهای ادواری که معمولاًَ در یک روز خاص در هفته و در دو سوی یک راه پرتردّد یا در میدان و اطراف امام­زاده‌ها برپا می‌شوند، فاقد فضای ساخته شده بوده و در بعضی موارد صرفاً دارای سایبان­هایی با مصالح سبک هستند تا کالاها از تابش آفتاب و ریزش باران محفوظ بمانند. در روز بازارهای شمال می‌شود محصولاتی را دید که در بازار دیگر شهرها دیده نمی‌شود؛ مثل غازهای اهلی و بوقلمون­های سرقرمز و ماهی­های خشک شده.

مهم‌ترین روز بازارهاى مازندران که حالا دیگر برای خودشان، مشتری­های پر و پا قرص دارند، این_­ها هستند: شنبه بازار خرّم‌آباد از توابع تنکابن،یکشنبه بازار کیاکلا از توابع قائم‌شهر، دوشنبه بازار تنکابن، سه‌شنبه بازار آمل و نوشهر، چهارشنبه بازار قائم شهر و نشتارود، پنج شنبه بازار گلیا بندپی و بهنمیر و کلاردشت و جمعه بازار جویبار و امیرکلا از توابع بابل.

در این میان، بازار روز نوشهر به خاطر شرایط خاصّ بنای آن و همچنین بازار ماهی فروشان، آن هم به خاطر فروش ماهی به سبک چوب زدن، بسیار دیدنی است.

در گشت و گذار شمالی، می­شود سری هم به این روزبازارها زد؛ از محصولات متنوّعش خرید و حتّی سوغات آورد.

 

پیش درآمد: پیکر مطهّر حضرت رضا (ع) فرسنگ­ها دورتر از خاندان معزّزشان در بقعة هارونیِ باغ حمید‌بن‌قحطبه در سال 203 هجری قمری به خاک سپرده شد. امّا مقبره­شان از همان قرون اوّلیه مورد توجّه قرار گرفت و بزرگان دین، علم و رجال سیاسی، مقبره­ای در جوار ایشان برای خود ساختند و وصیّت کردند که پیکر بی‌جانشان را هر کجا که از دنیا رفتند، به این بارگاه آورده و به خاک بسپارند.

کتاب پنج جلدی مشاهیر مدفون در حرم رضوی را که جمعی از محقّقان به سرپرستی غلامرضا جلالی طی طرحی دراز دامن فراهم کرده و بنیاد پژوهش­های آستان قدس رضوی آن را به چاپ رسانده، در مجموع از 921 شخصیّت برجستۀ مدفون در حرم حضرت رضا(ع) نام برده و شرحی از زندگانی­شان ارائه کرده است. جلد اوّل این کتاب به 660 عالم دینی پرداخته که محلّ دفن 340 تن از آن­ها در اماکن مختلف حرم مشخّص است. سه جلد از کتاب نیز به معرّفی 600 تن از سیاستمداران، متولّیان، صاحب منصبان حرم مطهّر، شعرا، هنرمندان، خادمان، واقفان، نیکوکاران، اساتید دانشگاه و پدید آورندگان آثار فرهنگی و... اختصاص دارد و جلد پنجم کتاب شامل تصاویر و نمایه­ها از این مقابر و اشخاص است. ما در این مجال با گشتی در تاریخ، شخصیّت­هایی را به فراخور حال گلچین کردیم که در ادامه به ذکر شرح حال کوتاهی از دوازده تن از متوفّیان شناخته شده در جوار حضرت رضا(ع) می­پردازیم.

ابوالحسن عراقی (وفات: ششم شعبان 429) شاید از اوّلین شخصیّت­های برجسته­ای که وصیّت کرده بود در مشهد علی بن موسی الرضا (ع) دفن شود، است. او در دوره­ای کوتاه به جایگاهی رفیع نزد سلطان مسعود غزنوی رسید، امّا از آن سوء استفاده کرد و فتنه­ها به پا کرد از جمله غارت دیار خودش، گرگان و طبرستان. با تمام این کژ رفتاری­ها دستی خیر داشت و از اوّلین کسانی است که در مشهد و حرم ساخت و سازهایی کرده است. او در غزنین درگذشت، امّا جسدش را به مشهد منتقل کردند و در مسجد بالاسر حرم حضرت رضا (ع)، که خود ساخته بود، به خاک سپردند.

ابوعلی فضل بن حسن طبرسی (وفات: 548 ﻫ.ق)  یکی از علمای بزرگ شیعه و مفسّران قرآن در قرون 4 و 5 هجری بود. شیخ طبرسی به سال 470 هجری در طبرس (تفرش) متولّد شد، ولی عمدۀ عمر خود را در مشهد گذراند. او کتب ارزشمندی تألیف کرد از جمله کتاب تفسیر مجمع البیان. شیخ طبرسی همزمان با فتنۀ غزها به سبزوار رفت و در آن­جا به روایتی شهید گشت. پیکر او به مشهد منتقل و در قبرستان «قتلگاه» واقع در شمال حرم رضوی به خاک سپرده شد. طی طرح توسعۀ حریم حرم رضوی و تخریب باغ رضوان، که بخشی از قبرستان قتلگاه بود، مقبرة ایشان با تزریق بتن بر اطرافش جا به جا و به بنای جدیدِ ابتدای خیابان طبرسی منتقل شد.

امیر سلطان غیاث الدّین محمّد (وفات: 832 هجری قمری): یکی از نُقَبای سادات موسوی شهر مشهد است که در قرون ششم تا نهم در مقام متولّیان اصلی حرم حضرت رضا(ع) در آبادانی آن کوشیده­اند. ایشان نسل هجدهم از امام موسی کاظم(ع) پدر گرامی حضرت رضا هستند. در باور عامّة مردم مشهد او برادر کوچک­تر امام رضا (ع) است(برادری با 18 نسل اختلاف!). آرامگاهش که به سبب خشت پوش بودن به «گنبد خشتی» مشهور شده، احتمالاً همزمان با فوت این شخصیّت برجسته بنا شده است؛ بنایی زیبا و مملو از معنویت در ابتدای خیابان طبرسی، واقع در پانصد متری حرم حضرت.

امیر غیاث الدّین یوسف خواجه بهادر (وفات: سال 8436 ﻫ.ق)، فرزند یکی از سرداران بزرگ تیمور لنگ است که خود و خانواده­اش در دوران تیموری از والیان توس بودند. او مدرسۀ «دو در»(یا امیر سیّدی) را در سال 843 قمری احداث کرد و از آن به عنوان گورگاه خانوادگی بهره جست. دو گنبد در جنوب مدرسه ساخته شده است که زیر یکی از آن­ها او آرمیده است. تا سال 1379 این مکان هنوز به عنوان مدرسه به شکل خود باقی بود و حالا با اینکه دو سنگ قبر هنوز بر جای هستند، ساختمان آن جزء مراکز تبلیغات اسلامی آستان قدس شده­است.

شیخ محمّد المقتدی کارندهی (وفات: 985 ﻫ.ق) ملّقب به «پیر پالاندوز» و از عرفای شیعه مذهب ذهبیّه. او به روستای کارده مشهد تعلّق دارد. پس از سید عبدا... برزش آبادی که شاخۀ عرفانی ذهبیّه را پرورد، ششمین قطب این سلسله، شیخ محمّد کارندهی بود. او به اعتقاد مردم از اولیاء ا... بود، امّا از پالان دوزی کسب درآمد می­کرده است. او بسیار مورد احترام عامّه بود. مقبره­اش که در دوران صفوی ساخته شده بود، در طرح توسعۀ حریم حرم رضوی تخریب و در حاشیة کوچه شور در اوایل پایین خیابان مجدّداً ساخته شد.

بهاءالدّین محمّد عامِلی (متوّفی به سال 1030ﻫ.ق) یا «شیخ بهایی» به سال 953 در بَعلبک لبنان متولّد شد و از هفت سالگی با پدر خود به ایران آمد و در اصفهان ساکن شد. این ریاضی­دان، منجّم، معمار، ادیب، شاعر، فیلسوف و فقیه مدتی در جوار بقعة مطهّر رضوی در مشهد هم به تدریس پرداخت. وی در اصفهان درگذشت و مانند بسیاری از ارادتمندان حضرت رضا(ع) پیکرش به مشهد منتقل و در همان مدرسش به خاک سپرده شد. شرح زندگی و ابداعات و تألیفات او خود حدیثی مفصّل است، امّا بخشی از آن بر سنگ قبر نفیسش و همچنین دیوارهای مقبره­اش حک و تحریر شده است. بنای کنونی در دهۀ سی قرن حاضر ساخته شده و در گوشۀ جنوب غربی صحن نو (آزادی) و شرق حرم مطهّر قرار دارد.

شیخ المحدّثین محمّد بن حسن (متوفّی به سال 1104ﻫ.ق ) که به «حرّعاملی» شهرت یافته، یکی از علمای بزرگ شیعه است. وی در یکی از قراء جبل عامل لبنان متولّد شد. در چهل سالگی به مشهد آمد و ساکن این شهر شد. تألیفات ارزندة او بسیار است، امّا در این میان دو کتاب مهمّ خود وسایل الشیعه و امل الآمل را در مشهد نوشت و در حوزۀ پر رونق آن زمان مشهد به تدریس پرداخت. علاوه بر این مقام شیخ الاسلامی و قاضی القضاتی را هم برعهده داشت. او احتمالاً از اوّلین مدرّسان مدرسۀ میرزا جعفر بوده و در یکی از حجره­های همان مدرسه هم به خاک سپرده شده است. مقبرۀ ویژۀ او در صحن عتیق (انقلاب) در جوار دانشگاه علوم رضوی قرار دارد.

شیخ حسن علی اصفهانی (وفات: ۷شهریور ۱۳۲۱) سال­های پایانی عمر خود را در روستای نخودک در نزدیکی مشهد گذراند و به همین خاطر به آیت ا... «نخودکی» شهرت یافته بود. او که از فقها و فلاسفۀ قرن حاضر محسوب می­شود، در عرفان و اخلاق شخصیّتی برجسته داشت. او چه در دوران حیات و چه پس از مرگش مریدان و ارادتمندان زیادی داشت و دارد.

شیخ هاشم قزوینی (وفات: 1339 هجری شمسی) در خرداد ماه سال 1270شمسی در روستای «قلعه‌هاشم‌خان» قزوین متولّد شد. دروس حوزوی را در قزوین و تهران و نجف فرا گرفت و راهی مشهد شد. مدّتی در محضر آیت ا... غروی اصفهانی و دیگر بزرگان حوزۀ مشهد کسب فیض کرد و پس از آن خود نیز شاگردان برجسته­ای را تربیت کرد. تأثیر او بر فضای علمی و معنوی حوزه انکارناپذیر است. از جمله شاگردان ایشان می‌توان به این افراد اشاره کرد: محمّد رضا حکیمی (نویسندة الحیاة) و محمّد تقی شریعتی مزینانی، استاد کاظم مدیرشانه چی، میرزا حسنعلی مروارید،  آیت ا... خامنه ای و بسیاری دیگر از بزرگان دین در دوران معاصر. وی در 23 مهر 1339 در مشهد دار فانی را وداع گفت و در رواق میان صحن آزادی و دار السّعاده به خاک سپرده شد.

حاج حسین آقا ملک (وفات: 4 مرداد 1354) در یکی از روزهای نیمۀ خرداد سال 1250 در تهران به دنیا آمد. در جوانی به حج رفت و پس از آن برای ادارۀ املاک پدر در مشهد به این شهر آمد و ماندگار شد. عمر 104 سالۀ او سرشار از حادثه و فراز و نشیب بود، امّا چیزی که از آن به یادگار مانده، رقباتی است که تا سال­های سال یادش را در شهر مشهد و حتّی ایران زنده نگاه خواهد داشت. داد و دهش­هایش از او شخصیّتی افسانه‏ای ساخته و در روزگاری که هنوز فرزندانش حضور دارند، وی را به اسطوره بدل کرده است. کتابخانه  و موزه­ای که او در اختیار دانش پژوهان و محقّقان قرار داده، میراثی ماندگار است. در کنار آن باغ­های وکیل‌آباد و ملّی مشهد به بخشی از خاطرة جمعی شهر بدل شده­اند. او چهل سال پیش چشم از دنیا فرو بست و در دارالحفّاظ حرم به خاک سپرده شد، امّا سنگ قبر مشخّصی بر مزار او نیست.

سیّد عبدالکریم هاشمی نژاد (وفات: 7 مهر 1360) در سال 1311 در بهشهر متولّد شد. دروس حوزوی خود را در روستای کوهستان بهشر و قم گذراند و پس از آن به مشهد آمد و در حوزۀ علمیّة این شهر به تدریس پرداخت. طی این مدت چندین کتاب هم تألیف کرد؛ از جمله مناظرۀ دکتر و پیر. او از مبارزان برجستۀ انقلاب در مشهد بود و طی سال­های 42 تا 57 بارها به زندان رفت، امّا به مبارزات خود ادامه داد. هاشمی نژاد یکی از کسانی بود که در ترورهای پس از انقلاب شهید شد.

شاه تهماسب صفوی (وفات: 984): حالا صفّه­ای در شمال بقعة مطهّر، یعنی قسمت بالاسر به «صفّة شاه تهماسبی» شهرت دارد. شاه تهماسب در قزوین فوت شد و حتّی در همان شهر هم به خاک سپرده شد، ولی یک سال پس از فوتش او را به مشهد آورده و در یکی از رواق­های حرم به خاک می­سپارند. وقتی در سال 997  مشهد به اشغال ازبکان در می­آید، آن­ها به منظور بی احترامی به صفویان دستور انتقال جسد شاه به بخارا را می­‌دهند. افسانه­ای هست که می­گوید دو بار استخوان­های افراد دیگری را به اسم او از قسمت پایین پا از گور درآوردند؛ مرتبة اوّل وقتی جنازه به بخارا رسید، متوجّه شدند که آن پیکر متعلّق به شاه تهماسب نیست و مرتبة دوم در میان راه یکی از ارادتمندان دولت صفوی شخص حامل جنازه را از سوی بخارا به اصفهان بازمی­گرداند تا استخوان­های شاه را در آن شهر به خاک بسپارند. ماجرا در این­جا پایان نمی­یابد. وقتی در سال 1006 ازبکان از خراسان بیرون رانده شدند، مردم ادّعا کردند که استخوان­های دوم هم متعلّق به شاه تهماسب نبوده و او در جای امن دیگری در حرم رضوی همچنان مدفون است؛ قولی که مؤلّف عالم آرای عبّاسی هم آن را مقرون به صلاح و صدق دانسته است. به هر روی هر دو جسد از پایین پای حضرت رضا (ع) خارج شدند، در حالی که اکنون صفّۀ شاه در قسمت بالاسر است. حالا معلوم نیست او در حرم است یا اصفهان و یا حتّی در بخارا.

 

کسانی که از ایشان نامبرده شد، نقش مهمّی در شکل گیری مشهد داشته­اند. شاید اینکه بگوییم ستارگانی بودند در کنار خورشیدِ وجود حضرت رضا(ع) سخنی به گزافه نباشد. وقتی به زیارت می­روید از این ستارگان تاریخ، فرهنگ، علم و صد البتّه دین غافل نشوید که در سنّت اسلامی و ایرانی، صالحان و نیکان زنده و مرده­شان از یک اندازه احترام برخوردارند و به زیارتشان سفارش شده است. یادشان گرامی باد.

زائر بهشت چه حسی می تواند داشته باشد؟ چه معرفتی در پی این زیارت قرار است به دست بیاید؟ چهمعرفتی برای درک این زیارت لازم است؟ چه حال و هوایی دارد؟ اگر تجربه زیارتی روضه منوره مسجدالنبی(ص)به علت هزینه و اسباب سفر و . . . چندان راحت نباشدو تصور اینکه در هر مرتبه تشرف بهآن بارگاه قدسی، بتوان گمشده زیارت قبل را جستجو کرد دور از ذهن به نظر بیاید، خلاصه در کجا بایدپی این گمشده ها رفت؟سوال هایی از این دست ذهن یک مسلمان را فارغ از اینکه شیعه باشد یا سنی همواره درگیر خودش میکند. خلاصهزیارتکه می رویم، مگر چه اتفاقی می افتد که تشنه تر از قبل به تجدید آن تشرف، باز میگردیم؟در واقع به نظر می آید وجه مشترکمسلمانان با هم و با دیگر ابنا بشر، همین حس و ارتباط معنوی استکه در مواجهه با مرقد یک انسان در واقع زنده وحاضر بروز می کند. حسی متوقف بر شناختی است، شایدهمین دلیل کاملا حسی و شخصی برای هر کسی کفایت از دلایل عقلی و نقلی بر زنده بودن حضرات معصومین(ع)باشد.اما نوع بشر از بهره ادراکی متفاوتی نسبت به گزاره های معنوی بهره مند است. ساده تر بگویم: شما با آنهم سفرت، و او با آن توریست ایتالیایی، و باز آن توریست با یک زائر عراقی و او با یک مجاور مشهدیوقتی به زیارت بارگاه امام رضا )ع( مشرف می شوید ارتباط یکسانی با این محضر نمی گیرید؛ توریستایتالیایی آرامش وصف ناپذیری را حس می کند که منشا معلومی برای آن جستجو می کند، زائر عراقیشاید این آرامش را تجربه کرده باشد و این حضور برایش جدید نباشد اما غربتش در این شهر، حالا ملجا و ماوایی پیدا کرده که برایش قابل قیاس با زائرسرا و هتل و . . . نیست، اینجا برایش همان حرم هایی راتداعی می کند که در عراق به کرات در آنها آرام گرفته. مجاور مشهدی اما متفاوت از این هردو حس وحالی دارد و . . .در کتاب حکایت آفتاب از مجموعه ره توشه که به همت معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدسرضوی و به قلم آقای سید محمد نجفی یزدی به رشته تحریر و نشر در آمده است، از امام صادق )ع( نقلشده است که در حدیثی فرمودند: هر که او را ) حضرت رضا(ع)را در غربتش زیارت کند و بداند که اوبعد از پدر، امام واجب الاطاعه از جانب خداوند عز و جل است، همانند کسی است که رسول الله )ص(را زیارت کرده باشدو حضرت رضا (ع) فرمود: در خراسان بقعه ای است و زمانی می آید که مرکز رفتو آمد ملائکه خواهد شد، گروهی از آسمان پایین و گروهی بالا می روند، تا قیامت.راوی پرسید: کدام بقعه؟حضرت فرمودند: سرزمین طوس است، به خدا سوگند که آن باغی از باغ های بهشت است، هر که مرا درآن بقعه زیارت کند، مثل کسی است که رسول الله (ص)را زیارت کرده باشد و خداوند برای او ثواب هزارحج نیکو و هزار عمره مقبول خواهد داد و من و پدرانم روز قیامت شفیعان او خواهیم بود.

حضرت موسی بن جعفر(ع)فرمودند: پسرم علی مظلومانه با سم کشته می شود و در کنار هارون بهخاک سپرده می شود، هر که او را زیارت کند مثل کسی است که پیامبر(ص)را زیارت کرده باشد.