مقبرة سعدی زاویهای دارد نیکو با باغی نمکین ...
نگاهی به سفر و سفرنامه در ادب ایران و اسلام سفرنامة ابن بطوطه -قسمت نخست
محمّد جواد شکوری
تصویرساز: حسن نوزادیان
ابن بطوطه محمّد بن عبدا...، به سال 703 هجری/ 1304 م در شهر طَنجة مغرب (مراکش) به دنیا آمد. وی در خانوادهای دیده به جهان گشود که همگی به علوم شرعی اشتغال داشتند و صاحب مال و مکنت بودند. پدرش نسبت به تربیت او اهتمام ورزید و قرآنکریم و علوم دینی را به وی آموخت. ابن بطوطه، بعدها به فراگیری ادبیّات و فنون شعری پرداخت و با زبان فارسی نیز آشنا شد.
به نظر میرسد ابن بطوطه در زادگاه خویش به تحصیل پرداخته و فقه را بر اساس مذهب مالکی که در آن زمان در سراسر شمال آفریقا رایج بود، فرا گرفته؛ زیرا از روزگار جوانی و حتّی در سفرهایش، عهدهدار منصب قضا و داوری بوده است. عشق ابن بطوطه به آگاهی و دین و پرهیزگاری و نیز روحیّة ماجراجوی او، وی را در 22 سالگی به جلای وطن و گردش در سرزمینهای دوردست و پیمودن مسافتهای طولانی سوق داد؛ بنابراین، روز دوم رجب 725 ﻫ / 14 ژوئن 1325 م زادگاهش، طنجه، را به قصد ادای فریضة حج و زیارت مرقد پیامبر(ص) و در واقع، آغاز سفری طولانی مدّت که حدوداً 30 سال به طول انجامید، ترک نمود که میتوان آن را به یک سفر طولانی و دو سفر کوتاه تقسیم کرد:
سفر اوّل که تقریباً 26 سال به طول انجامید و طی آن، ابن بطوطه از سرزمینهای اسلامی (مصر، شام، مکّه، عراق، ایران، عمان و ...) دیدن کرد، سپس به بیزانس و هند و چین سفر کرد و سال 750 هجری به طنجه بازگشت. سفر دوم در اثنای سال 751 هجری پایان یافت و طی آن از اندلس دیدن کرد. سفر سوم، دو سال به طول انجامید و در این فاصله از آفریقای مرکزی، صحرا، امپراتوری مالی و تکدا(جمهوری نیجر) دیدن کرد و سال 756 از سفر بازگشت و دیگر به سیر و سفر نپرداخت تا اینکه در سال 799 هجری در زادگاهش، طنجه، دیده از جهان فرو بست. مقبرة او درون مسجد کوچکی نزدیک بازار «احرضان» طنجه واقع شده است.
باری، سفرنامة ابن بطوطه از جمله سفرنامههای اندکشماری است که در بردارندة بسیاری از دادههای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و مذهبی دورهای مهم از فرهنگ و تمدّن اسلامی است. ابن بطوطه با دانش و بینش گسترده و حافظة نیرومند و دقّت و تیزبینی تحسینبرانگیز خویش، دیدهها، شنیدهها و خواندههایش را در پایان سیاحتی حدوداً سیساله، برای منشی ورزیدهای به نام «ابنجزی»، دبیر دربار سلطان مراکش، بازگفته و وی آنها را به دقّت نوشته است.
ابن بطوطه تقریباً معاصر با مارکوپولو بود، ولی بیش از سه برابر مارکوپولو، راه پیمود. بدین لحاظ میتوان او را یکی از بزرگترین سیّاحان تاریخ بشری محسوب کرد. از آنجا که سفرنامة ابن بطوطه یکی از کتابهای فراگیر جغرافیایی است و اهمّیّت تاریخی نیز دارد، به 40 زبان جهان برگردان شده و دکتر محمّد علی موحّد، این مجموعة ارزشمند را با قلم شیوای خود به فارسی ترجمه کرده است. در این سفر پرماجرا و طولانی، ابن بطوطه تنها با دو زبان عربی و پارسی، دشواری ارتباطی خود را برطرف میکرد. او به جز پارسی و عربی و بربر یا «آمازیغ»(1)، زبان دیگری نمیدانست، ولی از کشورهای گوناگونی دیدن کرده و از ملل مختلفی سخن گفته است؛ همچنین از مسافتهای میان کشورها و اتّفاقات تاریخی که در این کشورها روی داده، آداب و رسوم اقوام و ملل گوناگون، آبادانی و عمران و نیز آثار باستانی موجود در آن دیارها سخن به میان آورده است. او در چین و شرق آفریقا نیز فارسیزبانان را ملاقات کرده است و از این دیدارها، تصویری زنده و گویا به مخاطب خود عرضه میکند. به طور کلّی میتوان گفت که اکثر خاورشناسان و اندیشمندان، بر صدق گفتههای ابن بطوطه و گرانبها بودن اطّلاعات او اتّفاق نظر و اجماع دارند؛ به طوری که اولریش ستزن ـ اندیشمند آلمانی ـ در تحسین او میگوید: «کدام ملّت اروپایی طی شش قرن گذشته، جهانگردی به خود دیده که سرزمینهای بیگانه را درنوردد و در مورد آنها، اینچنین دقّت نظر داشته باشد و ملاحظات و مشاهدات خود را به طور دقیق بنگارد». و «دوزی» ـ خاورشناس ایتالیایی ـ هم به جانبداری از او برخاسته و وی را جهانگرد امانتدار مینامد. بنا به آنچه در دایره المعارف بزرگ اسلامی، جلد سوم آمده، اصولاً تاریخ سفرنامهنویسی ـ نه پیش و نه پس از ابن بطوطه ـ جهانگرد مسلمانی را سراغ ندارد که مسافتی را که او پیموده(75000 مایل)، طی کرده باشد. گستردگی مکانی این سفر به حدّی است که قلمرو چهل و چهار دولت را شامل میشود. اقامت طولانی مدّت در برخی سرزمینها، سفر مکرّر به بعضی ولایات و شهرها و تنوّع مطالب، از دیگر امتیازات سفرنامة او محسوب میگردد.
از سوی دیگر، سفرنامة ابن بطوطه، برای تدوین جامعهشناسی تاریخی و تاریخ فرهنگ و تمدّن اسلامی از جهات گوناگون قابل توجّه است و در برخی موارد دادههایی که در سفرنامة وی به فراوانی عرضه شدهاند، در جستوجوهای نظری جامعهشناسی و روانشناسی اجتماعی کاربرد دارند. برای آشنایی هر چه بیشتر خوانندگان گرامی، بر آن شدیم تا مشاهدات ابن بطوطه از چند شهر و دیار آن روزگاران و توصیفات زیبای وی از آن مناطق را عیناً تقدیمتان داریم:

برید در هند
«از سند تا دهلی، پایتخت سلطان هند، پنجاه روز راه است؛ لیکن اخباری که اهل خبر از این نقطه به دهلی میفرستند، به وسیلة برید (نامهبر، چاپار)، پنج روزه به دست سلطان میرسد. برید در هندوستان بر دو گونه است: برید سوار که «اولاق» مینامند و عبارت از اسبان مخصوص شاهی است که هر چهار میل(واحد مسافت، هزارگام) به چهار میل، آماده و مجهّز میباشد و برید پیاده که در هر میل، سه بار عوض میشود و آن را «داوه» مینامند. داوه، یک سوم میل است. ترتیب کار داوه چنین است که در هر فاصلة ثلث میل، یک آبادی هست که سه چادر در خارج آن زده شده و مأمورین داوه، با کمرهای بسته و چوبدستیهایی به بلندی دو ذرع، که زنگهای مسی بر سرِ آن نصب کردهاند، در چادرهای مزبور، آمادة حرکت میباشند. برید که از شهری بیرون میآید، نامه به یک دست و چوبدست به دست دیگر، با همة نیروی خود میدود. مأمورینی که در چادرها هستند، صدای زنگ را از دور میشنوند و آمادة حرکت میشوند. به محض اینکه برید به چادر رسید، یکی از مأمورین، نامه را از او میگیرد و به همان سرعت و شتاب راه میافتد تا به داوة دوم برسد و به همین ترتیب عمل میشود تا نامه به مقصد واصل گردد. بریدِ پیاده، سریعتر از برید سوار است و برخی از اوقات میوههای کمیاب را که از خراسان به آنجا میآورند، در طَبَقها به وسیلة همین برید برای سلطان میفرستند و نیز جنایتکاران بزرگ را که باید به پایتخت بفرستند، بر تختی مینشانند و برید، آن تخت را روی سرگرفته به سرعت زیاد میبرد».

شیراز
«از مَشاهدی(جای حاضرآمدن مردمان) که در بیرون شهر شیراز واقع شده، قبر شیخ صالح معروف به سعدی است که در زبان فارسی، سرآمد شاعران زمان خود بوده و گاهی نیز در بین سخنان خویش، شعر عربی سروده است. مقبرة سعدی زاویهای دارد نیکو با باغی نمکین که او خود در زمانِ حیاتِ خویش بنا کرده و محل، نزدیک سرچشمة معروف رکنآباد است و شیخ در آنجا، حوضچههایی از مرمر برآورده که برای شستن لباس میباشد. مردمان از شهر به زیارت شیخ آمده، پس از خوردن غذا در سفرهخانة شیخ و شستن لباسها، مراجعت میکنند و من خود نیز چنین کردم. رحمت خدا بر او باد. روزی در یکی از بازارهای شیراز میگذشتم. مسجدی دیدم مرتّب و مفروش که در آن مصحفها(قرآنها)یی داخل خریطهها(پوستینها)ی حریر، روی چارپایهها گذاشته شده بود. در جهت شمال مسجد، زاویهای(2) بود که پنجرهای داشت که رو به سوی بازار باز میشد. شیخی خوش هیکل و خوش لباس در این زاویه نشسته بود و مصحف میخواند. من سلام کردم و پهلوی او نشستم. پرسید: کی و از کجا آمدهای؟ جوابش گفتم و آنگاه دربارة همان مسجد سؤالاتی کردم. معلوم شد بانی آن، خود اوست که اوقاف زیادی برای تأمین حقوق و مصارف آن معیّن کرده و این زاویه را خاصّ مقبرة خود ساخته است که اگر در شیراز بمیرد، در آن محل به خاکش سپارند. سپس گوشة فرشی را که رویش نشسته بود، فراکشید. قبری نمودار شد که روی آن را با تخته پوشانیده بودند و بعد، صندوقی را که در برابر او بود، نشان داد و گفت: کفن و حَنوط(3) خود را با مبلغی پول در آن نهادهام و این پول را برای مرد صالحی چاه کنده و مزد گرفتهام که مخارج کفن و دفنم باشد و زیادی آن را باید تصدّق بدهند. من از کار این آدم متعجّب شدم و چون خواستم مراجعت کنم، سوگند داد که نروم و مرا در همانجا مهمان کرد».
«.... مردم شیراز و خصوصاً زنان آن شهر، به زیور صلاح و سداد و دین و عفاف، آراستهاند. زنان شیرازی، موزه(نوعی پا افزار که تا ساق پا و زیر زانو را فرا گیرد، چکمه) به پا میکنند و هنگام بیرون رفتن از منزل، خود را میپوشانند و نقاب بر رخ میافکنند؛ به طوری که چیزی از تنِ آنان نمایان نمیشود. زنان شیرازی، صدقه و احسان زیاد میدهند و از غرایب رسوم ایشان این است که روزهای دوشنبه، پنجشنبه و جمعه در مسجد جامع شهر برای گوش دادن به سخنان واعظ، گرد میآیند و گاهی عدّة حاضرین این مجالس به هزار یا دو هزار تن میرسد و از شدّت گرما، هر کدام با بادبزنی که به دست دارد، خود را باد میزند. من در هیچ شهری ندیدم که اجتماع زنان به این انبوهی باشد».

نماز جمعه در جدّه
«مسجد جامع جدّه، به نام جامع آبنوس، از مساجد متبرّکه است که دعا در آن به مرحلة استجابت میرسد. امیر جدّه، ابویعقوب بن عبدالرزّاق و قاضی و خطیب آن، عبدا... شافعی مکّی بود. روزهای جمعه که مردم شهر برای نماز گرد میآیند، مؤذّن، حضّار را میشمارد. اگر چهل تن از اهل شهر جمع باشند، خطبه را شروع و نماز را اقامه میکند؛ و الاّ چهار رکعت نماز ظهر میخوانند و حاضرین که از اهل شهر نباشند، هر چه هم عددشان زیاد باشد، به حساب نمیآیند».

پول در چین
«معاملات مردم چین، روی دینار و درهم انجام نمیگیرد. از این پولها آنچه در چین میرود، جمع کرده، آب میکنند و طلا و نقرةآن را به شکل شمش در میآورند. معاملات آنان روی کاغذپارههایی است که هر کدام از آن به اندازة یک کفِ دست میباشد و بر آن، علامت مخصوص سلطان نقش شده؛ هر بیست و پنج قطعه از این کاغذها را یک «بالش» مینامند که به معنی دینار مرسوم ما است. چون کاغذهای مزبور پاره شود، آن را به ادارة مخصوصی که مانند سکّهخانههای ما است، میبرند و در عوض، کاغذهای نو میگیرند. هیچگونه اجرتی هم در مقابل این تعویض درخواست نمیشود؛ زیرا مأمورین مزبور از سلطان حقوق میگیرند. ریاست این اداره را یکی از امرای بزرگ برعهده دارد. اگر کسی با پول طلا و نقره به بازار برود، نمیتواند چیزی بخرد و حتماً باید آن را با «بالش» عوض کند تا بتواند معاملهای انجام دهد».

شعر فارسی در چین
«امیر بزرگ «قورتای» که امیرالامرا(امیر امیران، فرماندة کلّ سپاه) چین است، ما را در خانة خود مهمان کرد و دعوتی ترتیب داد که آن را «طوی» (4) مینامند و بزرگان شهر در آن حضور داشتند. در این مهمانی، آشپزهای مسلمان دعوت کرده بودند که گوسپندها را ذبح کرده، غذاها را پختند. این امیر با همة عظمت و بزرگی که داشت، به دستِ خود به ما غذا تعارف میکرد و قطعات گوشت را به دستِ خود از هم جدا میکرد و به ما میداد. سه روز در ضیافت او به سر بردیم. هنگام خداحافظی، پسر خود را به اتّفاق ما به خلیج فرستاد و ما سوار کشتی شدیم و پسر امیر در کشتی دیگر نشست. مطربان و موسیقیدانان نیز با او بودند و به چینی و عربی و فارسی آواز میخواندند. امیرزاده، آوازهای فارسی را خیلی دوست میداشت و آنان شعری به فارسی میخواندند. چندین بار به فرمان امیرزاده آن شعر را تکرار کردند، چنانکه من از دهانشان فراگرفتم و آن، آهنگ عجیبی داشت و چنین بود:
تا دل به مهـــرت دادهام
در بـــحر فکر افتــــادهام

چون در نمــــاز استادهام
گویــی به محراب اندری5
پینوشت:
1ـ بربرها یا آمازیغها، گروهی قومی و بومی مناطق شمال آفریقا، بهویژه در مراکش، الجزایر، تونس و لیبی هستند و مذهب اسلام، مسیحیّت و یهودیّت دارند.
2ـ زاویه: گوشه، شاهنشین، محلّ اطعام فقرا، اتاقی در خانقاه که به خلوت و ریاضت سالکان اختصاص دارد.
3ـ حَنوط: داروی معطّر مانند کافور که پس از غسل میّت به جسد او زنند تا دیری بماند و متلاشی نگردد.
4ـ طوی: در ترکی، جشن عروسی است.
5ـ دکتر موحّد در حاشیة این مطلب مینویسد: این بیت را مرحوم قزوینی پیدا کردهاند که جزء غزلی است که در طیّبات سعدی آمده است.

                                         حاج داریوش، مبارکه ان شـاءا...!
داریوش فرضیایی)عمو پورنگ(
ملیحه پژمان

مثل یک خواب شیرین بود که لحظه لحظهاش به یادم مانده، امّا آن خواب دیگر تکرار نمیشود، چون به واقعیّت تبدیل شده بود. چه کسی فکر میکرد روزی پا به سرزمین خانة خدا بگذارد؟ جایی که هزاران نفر آرزوی رفتن به آنجا را دارند. درست که یادم میآید، میبینم خواب نبود، بلکه حقیقت بود. داریوش به سفر خانة خدا رفت... از لحظة شروع سفر دلهره داشتم: «یعنی ممکنه؟ یعنی میشه من خونة خدا رو از نزدیک ببینم؟ ای خدا! تو چقدر خوبی، چقدر مهربونی،چقدر با گذشتی... چه آرزویی بکنم؟چه چیزی از خدا بخوام؟ این همه آرزو، این همه سفارش دعا،کدوما رو زودتر بگم؟ اصلاً کدومش مهمتره؟ ای خدا! همة آرزوهامو برآورده کن».
با دنیایی از آرزوها و سفارشهای دوستان، رفتم زیارت خانة خدا. همه به دنبال یک چیز بودند؛ نزدیک شدن به خدا و طلب آمرزش و عفو گناهان.
یادش به خیر. روز عید قربان وقتی همه آماده شدیم برای اینکه سرمان را بتراشیم، چه صحنة جالب و دیدنیای شده بود! هر چیزی که میتوانست به ما زیبایی ببخشد، باید از ما دور میشد. دیگر نه آینهای بود و نه شانهای که بخواهی موهایت را مرتّب کنی. باید از همهشان به خاطر معبودت میگذشتی. همه خالصانه و با اشتیاق سر همدیگر را میتراشیدند و به هم تبریک میگفتند: «حاج داریوش، مبارکه ان شاءا...».
در صحرای عرفات به این فکر میکردم چرا ما به اینجا آمدیم؟ قرار است به چه برسیم؟ چطور میتوانیم از منِ من فرار کنیم؟ چطور میتوانیم به عرفان اصیل دست پیدا کنیم؟ موقع خواندن دعای عرفه، صدای ناله و گریة زائران پیچیده بود و هر کس با خدای خودش نجوا میکرد و زمزمهکنان کلماتی را بر زبان جاری میساخت. هر کس، در هر مقام و در هر جایگاهی بود، در نهایت عجز و ناتوانی از پروردگار خود طلب استمداد میکرد.
با خودم گفتم داریوش، تو اینجا به دور از همة تعلّقات دنیوی و همة داشتهها و افتخاراتت تنها هستی، برای خدا چه چیزی به ارمغان آوردی؟ خدایا مرا ببخش؛ خدایا مرا عفو کن. چرا از تو غافل بودم؟ چرا غرق در خوشیهای دنیا و دلبستگیهای آن شدم؟خدایا فرصتی بده تا باز خودم را دریابم، چرا که خودشناسی بهترین راه برای خداشناسی است.
آن روز نیز هم چون دیگر روزهای پر خاطرة سفر مکّه گذشت تا اینکه روز عید غدیر خم فرا رسید. همة سادات که در کاروان ما بودند، به زائران هدیه میدادند؛ شکلات، نقل و نبات و گاهی هم اسکناس 100 تومانی که لای قرآن قرار داده بودند. یاد مادرم افتادم، چون سادات بود. با او تماس گرفتم و عید را تبریک گفتم. دلتنگش شده بودم، ولی برای جبرانِ نبودش، فقط در حقّش دعا کردم و به یادش بودم.
حالا دوباره به یاد خاطرات سفر مکّه در سال 1385 افتادم که چه زود گذشت. ایکاش زمان قابل تکرار بود و خاطرات دوباره اتّفاق میافتاد...
 

                                   اینم شانسه که ما داریم!
سفر به دور دنیا با جیب خالی
قسمت دوم
احمد نوری
این داستان، ماجرای شخصی است که در پیِ خوردن یک ساندویچ هشت متری، آن هم بدون نوشابه در یک مسابقه، موفّق به دریافت جایزة بلیط سفر به دور دنیا شده است.
توی صف کارت پرواز پشت سر یک بابایی افتاده بودم که بد جوری تیپ زده بود؛ عینک دودی و سامسونت و... . بهش گفتم: «کجا میبرنت مگه؟ این چه تیپیه که زدی»؟ سرشو یه کمی آورد پایین و از بالای عینک دودی یه نگاهی به من انداخت و گفت: «میرم سفر دور دنیا، همونطوری که تو میری؛ همونطوری که همة آدمای توی این صف میرن». یه نگاهی به صف کردم و گفتم: «عجب! اینا همه میرن سفر دور دنیا؟ ملّت وضعشون خوبه و این همه آه و ناله میکنن»! گفت: «مگه تو وضعت خوبه که میری سفر دور دنیا»؟ گفتم: «نه. اومدن من که داستان داره. من رکورد...»، پرید وسط حرفم که: «اینجا همه اینکارهن. همه بلیطاشونو جایزه گرفتن، وگرنه کی وسعش به سفر دور دنیا میرسه»؟ گفتم: «یعنی همهشون ساندویچ هشت متری خوردن»؟ خندید و گفت: «تو ساندویچ هشت متری خوردی»؟ بعد بدون اینکه منتظر جواب بمونه، گفت: «اینجا هر کسی تو یه زمینهای افتخار آفرینی کرده؛ یکی رکورد گینسو زده؛ یکی قهرمان کشوره؛ یکی المپیادیه ... خود من مخترعم؛ برگزیدة جشنوارة جوان خوارزمی».
یک نگاهی به موهای جو گندمیش انداختم و گفتم: «خالی که نمی بندی»؟ گفت: «نگاه به قیافهم نکن. زیر فشار کار و تحقیقات، شکسته شدم، وگرنه بیست و یک سالمه». پرسیدم: «حالا چی اخنراع کردی»؟ گفت: «کیف پرنده». بعد یک نگاهی به سامسونتش کرد و خندید و گفت: «شوخی کردم. در حقیقت یه جور قفل اختراع کردم؛ قفلِ خودکار درِ دستشویی؛ یعنی وقتی میری تو، این قفل میفهمه و خود به خود قفل میشه تا وقتی که کارت تموم بشه. تموم که شد، خود به خود باز میشه».
همینطور برّ و بر نگاهش میکردم. ادامه داد: «یک سنسور چشمی خیلی قوی داره و یک پردازشگر خفن که پردازش تصویر رو انجام میده».
همچنان نگاهش میکردم. گفت: «تصاویرش جایی نمی ره؛ فقط کامپیوتر میبیندشون».
بعد برای اینکه بحث رو عوض کنه، گفت: «تصمیم دارم توی این سفر، هر جا که رفتم، امتیاز ساختشو بفروشم. فکر کنم میلیاردر بشم».
با شنیدن این جملة آخری، عجیب رفتم توی فکر. بهش گفتم: «ساندویچ چی میخوری برات بگیرم»؟
***
نیم ساعت بعد هنوز توی صف بودیم. نفری سه تا ساندویچ سه نون با دو تا نوشابه زده بودیم توی رگ. شیشهها رو برداشتم که برم تحویل بدم. گفت: «من خیلی خوردم، بهم فشار اومده؛ میرم دستشویی». کتشو در آورد و داد دست من و راهی دستشویی شد. منم چون دستم پر بود، کتشو پوشیدم و شیشهها رو برداشتم و بردم که تحویل بدم. فروشنده خندید و گفت: «شیشههای ماء الشّعیر رو باید بندازی توی سطل زباله». با خودم گفتم: «پس ماءالشّعیر بود. گفتم چه قدر نوشابههاشون تلخه»! شیشهها رو انداختم توی سطل و اومدم برگردم که یهو به منم فشار اومد. من اگر چه در خوردن رکورد دارم، ولی در نگه داشتن خیلی ضعیفم. از بچّگی همینطور بودم. داستانها دارم از این نقطه ضعف که اینجا جاش نیست. خودم رو سریع رسوندم به دستشویی. همین که رفتم تو و در رو بستم، چشمم به دستگیرة در افتاد. خیلی باکلاس بود. گفتم نکنه این از همین دستگیرههاییه که این پسره اختراع کرده؟ در مقابلِ چشمان دستگیره معذّب بودم. خواستم یک چیزی بندازم روی دستگیره تا دیدش مسدود بشه. بعد فکر کردم اینجوری قفلش عمل نمیکنه و ممکنه یکی بی هوا وارد بشه. به هر بدبختیای که بود، کارمو تموم کردم.
خواستم بیام بیرون که... که بلا نازل شد. قفل شده بود؛ باز نمی شد. گفتم این دستگیره هوشمنده؛ منطقیه؛ شاید سنسور صدا هم داشته باشه. شروع کردم به صحبت کردن باهاش. گفتم: «میبینی که کارم تموم شده، میخوام برم بیرون. جونِ مخترعت اذیّتمون نکن. الانه که هواپیما بپره».
فایدهای نداشت. انگار داشتم با دیوار حرف میزدم. شروع کردم به فکر کردن به چیزای خوبی که دارم؛ مثل پیژامههام که خیلی دوستشون دارم یا بالش پرم که توی خونه تنها مونده بود یا کلکسیون تشتک نوشابهای که بیست سال برای جمع کردنش زحمت کشیدم. خودمو دلداری میدادم و میگفتم وقتی زندگی این قدر زیباست، چرا باید به خاطر جا موندن از یک پرواز مسخره، خودمو ناراحت کنم. خیلی خودمو دلداری دادم، ولی فایده ای نداشت. بند بند وجودم داشت میسوخت. مگر دستم به این پسره نرسه...
***
بعد از یک ساعت و سه ربع، بالاخره با تلاش بی وقفة پرسنل فرودگاه، در دستشویی باز شد و از اون تو خلاص شدم. از اون صف طولانی دیگه خبری نبود. همه رفته بودند. گفتم دلم میخواد گیرت بیارم و حقّتو بذارم کف دستت.
کاش یه چیز دیگه آرزو میکردم. یه ثانیه بعد دیدمش که عصبانی و پریشون داره مییاد طرفم. داد میزد: «کدوم گوری بودی مرتیکة دبنگ؟ تو که میخواستی گم و گور بشی، چرا کت منو بردی با خودت؟ بلیطم، کارت پروازم، همة مدارکم توی جیباش بود».کتشو از تنم در آوردم و با یک حرکت تماشایی جر دادم. بعد افتادم به جونشو و شروع کردم به کتک زدن. زیر رگبار مشت و لگد، خیلی معصومانه پرسید: «چرا میزنی»؟ گفتم: «برو از قفلی که اختراع کردی بپرس. منو اون تو زندانی کرده بود». همینطور که میزدمش، گفت: «کدوم قفل؟ من کلّاً خالی بستم برات. مخترع نیستم من. در گیر کرده دیگه. اینکه زیاد پیش مییاد»! و همچنان بدون توجّه به حرفاش داشتم کتکش میزدم. به هر زحمتی که بود، خودشو از دستم خلاص کرد و دوید سمت سامسونتش. دنبالش دویدم. سریع در سامسونت رو باز کرد و سه تا لوح تقدیر از اون تو در آورد و داد دستم. میخواستم پارهشون کنم که ملتمسانه گفت: «بخونشون». یه نگاهی به الواح انداختم. طرف سه سال پیاپی، رتبة اوّل مسابقات خالی بندی کشور شده بود. اصلاً به همین خاطر بود که بهش بلیط سفر به دور دنیا جایزه داده بودند. اختراعی در کار نبود؛ قفلی در کار نبود؛ در گیر کرده بود. اینم شانسه که ما داریم»؟
***
پاسخ سؤال مثبت بود؛ بله، اینم شانسه که ما داریم؛ اونم چه شانسی! یکی از مسافرای هواپیما برندة طلای المپیاد جهانی چشم زخم بود. میگن تا چشمش به هواپیما میافته، شروع میکنه به تعریف کردن و به به و چه چه! خلاصه هرچی خلبان استارت میزنه، هر چی مسافرا هل میدن، هر چی باتری به باتری میکنن افاقه نمیکنه. ما که خودمونو رسوندیم پای هواپیما، مسافرا داشتن پولاشونو روی هم میذاشتن تا یه مبلغ چشم گیری بدن به اون قهرمان چشم زخم که برگرده خونهشون.
از پا قدم خوب ما طیّاره استارت خورد و روشن شد و ما رفتیم به سفر دور دنیا.

                        روزم را با ویتامین 3 شـروع میکنم
گپی با علی ضیا، مجری جوان و محبوب تلویزیون
ملیحه پژمان

سیّد علی ضیا، مجری نام آشنای برنامههای تلویزیون است که در سال 1364 در کاشان متولّد شده و دانش آموختة مهندسی مکانیک، طرّاحی جامدات است. ضیا کارش را با گویندگی در رادیو جوان شروع کرد و بعد وارد تلویزیون شد. او سالهاست که در برنامههای مختلف صدا و سیما، نظر مخاطبان بسیاری را به خود جلب کرده و از مهمترین برنامههای او در تلویزیون میتوان به «ویتامین 3»، «نیمروز»، «ماه عسل» و ... اشاره کرد. علی ضیا علاقة زیادی به مشهد دارد و میگوید هر وقت به فکر سفر افتاده، ناخودآگاه سفر به مشهد و زیارت امام رضا (ع) برایش رقم خورده است. گفتگویمان را در ادامه میخوانید.

آقای ضیا ! اهل سفر و گردش هستید؟
بله، خیلی زیاد.

سفر از نگاه شما چه تعریفی دارد؟
سفر، یعنی از مکانی به یک مکان دیگر جا به جا شدن، با این توصیف که این جا به جاییها مقطعی و گذراست و ما بعد از یک دورة زمانی مشخّص به شهر و دیار خودمان بر میگردیم.

اینکه میگویند بعضیها خوش سفر هستند، یعنی چه؟
سؤال جالبی است، چون واقعاً بعضیها خوش سفر هستند و در طول سفر خاطرههای خوبی را از خودشان به جا میگذارند. در تمام مدّت سفر هوای همه را دارند و ایدههای آنها جمعی است و تک روی نمیکنند. امّا بعضیها در سفر اخلاق خوبی ندارند و همسفرهایشان را میرنجانند.

خوش سفر بودن چه تعریفی دارد و چه نکاتی باعث تحقّق این مسأله میشود؟
خوش سفر بودن، یعنی برای همة برنامهها پایه بودن و همراهی کردن. افراد خوش سفر علاوه بر اینکه در سفر به خودشان خوش میگذرد، لحظات خوبی را هم برای سایرین فراهم میکنند.

بیشتر اهل سفرهای داخلی هستید یا خارجی؟
تفاوتی برایم ندارد و مهم این است که در سفر حال و هوای روحیام بهتر شود.

در میان سفرهای داخلی، کدام شهر را بیشتر برای سفر دوست دارید؟
سفر مشهد را بسیار دوست دارم، به خصوص در فصل بهار، با آن عطر خوش گلهای بهاری و میوههای شیرین.

این سفر را به صورت جمعی دوست دارید یا انفرادی؟
سفر مشهد به صورت جمعی خوش میگذرد، زیارت رفتن دسته جمعی در کنار دوستان و خانواده، دیدن مناظر طبیعی و آثار تاریخی این شهر به همراه جمع، دلچسب میشود.

حتماً سفرهایی به مشهد برای شما پیش آمده که خاطراتی را برایتان رقم زده باشد؛ ما را به یک خاطره مهمان میکنید؟
همین طور است و همین سال گذشته بود که به همراه خانوادهام، سفری به مشهد داشتم و در حین زیارت دیدم آقایی من را با اسم صدا میزند، برگشتم دیدم پیرمردی حدوداً 80 ساله است و میگوید من همیشه روزم را با ویتامین3 شروع میکنم، علی آقا خیلی باحالی... . این خاطره هرگز از ذهنم پاک نمیشود.

از سفر مشهد معمولاً چه چیزهایی سوغات میبرید؟
نبات، زرشک، زعفران و ...

مهمترین نکتةجالب توجّهی که از سفر به مشهد در ذهن شما ثبت شده، چیست؟
این که مردم مشهد بسیار خونگرم، مهربان و مهمان نواز هستند و در طول سفرهایی که تا به حال به این شهر داشتهام، خاطرات شیرینی برایم رقم خورده است.

بهار امسال هم قصد سفر دارید؟
بله، تصمیم گرفتهام به همراه خانوادهام به سفر بروم؛ البتّه سفری به کیش، چون در بهار، آب و هوای این منطقه خوب است و تصمیم دارم بعد از آن، اگر خدا بخواهد، سفری هم به مشهد داشته باشم.

یک آرزوی علی ضیا؟
عاقبت به خیری و سلامتی همة مردم ایران.

                         حلقهای دیگر از زنجیرة اروپـا گردی
نگاهی به فیلم «تقدیم به رم با عشق»؛ وودی آلن؛ محصول 2012 ایتالیا و آمریکا
کامران شمشیری

To Rome With Love
Written and Directed: Wooy Allen
Sony Pictures and MedusaFilm and Gravier Productions Presents
Director of Photography: Darius Khondji
Cast:
Woody Allen
Alec Baldwin
Roberto Benigni
Penelope Cruz
Judy Davis
Jessy Eisenberg
Greta Gerwig
Elen Page

وودی آلن اخیراً گفته است: «من هیچ چیز را بیشتر از این نمیخواستم که یک فیلمساز خارجی باشم؛ البتّه اهل بروکلین بودم که یک کشور خارجی نبود! یک اتّفاق خوب باعث شد که در موقعیّت یک فیلمساز خارجی قرار بگیرم، به این خاطر که طور دیگری نمیتوانستم پول در بیاورم».
داستان «تقدیم به رم با عشق» در رمِ دوران معاصر روی میدهد و اقتباسی آزاد از کتاب دکامرون، نوشتة جووانی بوکاچیو، نویسندة قرن 14 میلادی است. این فیلم از چهار داستان موازی تشکیل شده است:

داستان اوّل: جری (با بازی وودی آلن)، یک کارگردان بازنشستة اپرا و همسرش فیلیس (جودی دیویس) برای ملاقات با داماد آیندهشان به نام میکل آنجلو (فلاویو پارتی) وارد رم میشوند. جری از همان ابتدا همه چیز را به شوخی و انتقاد میگیرد. مکس (فابیو آرمیلیاتو) پدر میکل آنجلو، صدای اپرایی خوبی دارد و همین بستر ساز حوادث بعدی این خطّ داستانی میشود.

داستان دوم: لئوپولدو (روبرتو بنینی) یک شهروند عادّی رمی است که ناخواسته به شهرتی وصف نشدنی میرسد و اتّفاقات کمیک جذّابی حول همین محور روایت به وقوع میپیوندد.
داستان سوم: مردی به نام جان (آلک بالدوین) به تازگی وارد شهر رم شده و با جوانی به نام جک (جسی آیزنبرگ) آشنا میشود. سالی (گرتا گرویک)، معشوقَ جک و مونیکا (الن پیج)، دوست سالی است که نقشهای پر رنگی در پیشبرد داستان دارند و کشمکشهای جذّابی رقم میزنند.

داستان چهارم: داستان آنتونیو (الساندرو تیبری) و همسرش میلی (الساندرا ماسترو ناردی) است که با ورود غیرمنتظرة آنا (پنه لوپه کروز) به زندگی مرد، روزگار روی بدش را به او نشان میدهد و مشکلات پیچیدهای به وجود میآید.
این چهار داستان به طور موازی، امّا بدون رعایت وحدت زمانی درهم تنیده شدهاند و از دل آنها تقدیم به رم با عشق متولّد شده است. هرچند که پرداخت داستانها همانند سایر کارهای وودی آلن نیست و کمی شتابزدگی (و شاید شیفتگی توریستی) بر وجوه هنرمندانة اثر غالب شده است، امّا علاقهمندان به سینمای وودی آلن کاملاً با سینمای او آشنا هستند. این فیلمسازِ خانه به دوش، این بار با حمایت سونی پیکچرز و شرکت ایتالیایی «مدوسا»، رم را برای ساختن فیلم دیگرش برگزیده است.
تقدیم به رم با عشق حلقهای دیگر از زنجیرة اروپا گردی آلن است. او ذاتاً عاشق سفر و جهانگردی است. در همین فیلم نیز کماکان و طبق رویّة ثابت چند سالهاش، زیباییهای شهر رم را به تصویر میکشد. در نقاط مختلف داستانش با ظرافت از اسامی خیابانها و مکانهای توریستی نام میبرد و تماشاگر را برای لذّت بردن از جاذبههای گردشگری شهر، هنرمندانه با کاراکترهایش همراه میسازد. فیلمبرداری داریوش خنجی یکی از نقاط قوّت فیلم است. قاب بندیهایی شسته رفته، بالانس و نورپردازی و کنتراستهای اصولی و کلاسیک (در نماهای داخلی) و توجّه به عمق میدان و وضوح چیدمان عناصر بصری با رنگمایههای سوزان و طلایی (در نماهای خارجی) حاصل چیره دستیهای خنجی است. این فیلمبردار ایرانی الاصل هالیوودی در کارهای دیگری از وودی آلن هم مشارکت داشته است. در تفاوت قاب بندیهای کلاسیک با قابهای به اصطلاح توریستی، مثالی میزنم؛ گاهی ضروری به نظر میرسد شخصیّت دیالوگ دار اصلی کمی به چپ یا راست متمایل شود تا در بکراند فلان بنای معماری بتواند خودش را نشان دهد. حال همین نکتة به ظاهر ساده، جزییات بسیاری در خود نهفته دارد که به ترکیب بندی کادر و آکسسوار صحنه آسیب نرسد و کارگردان از مسیر اصلیاش ـ که قصّه گویی است ـ دور نشود.
تقدیم به رم با عشق، با چهار داستان تقریباً موازیاش، پرسوناژها را در خیابانهای رم و مکانهای دیدنی و جذّاب گردشگری شهر جای داده است و طوریکه به چهارچوبهای روایت و باور پذیری مخاطب خللی وارد نشود، تا میتواند تصاویری از رمِ دلربا را پیشکش مخاطب میکند. فیلم «نیمه شب در پاریس»، پرفروش ترین فیلم کارنامة وودی آلن شد و جالب اینکه فیلم تقدیم به رم با عشق نیز پرفروش ترین فیلم تاریخ سینمای ایتالیا لقب گرفت! توجّه به گیشه و مخاطب عام در کنار راضی نگه داشتن مخاطبان خاص و منتقدین، از شاخصههای سینمای اوست. با توجّه به شخصیّت کمیک و بذله گویی که خودش دارد، گاهی نقشهایی را هم بازی میکند که کاراکتر جری از همان گاهی وقتهاست! او پس از فیلم «خبر داغ»، نخستین بار بود که در فیلم و داستانی از خودش بازی میکرد. نقش کارگردان اپرای بازنشسته تقارن معنایی زیادی با شخصیّت حقیقی او دارد و انتخاب موسیقی فیلمهایش نیز با دخالت مستقیم خودش انجام میشود. تقدیم به رم با عشق با ترانة معروف «ولاره» آغاز میشود که بیننده را از همان ابتدا به تماشای دنیایی کاملاً ایتالیایی دعوت میکند. مرور مکانهای گردشگری مانند حمّام باستانی رمیها در کنار بازی بازیگران صاحب نام اروپا و آمریکا لذّتی مضاعف دارد.
اشاراتی به فوّارة«تروی»، خیابان «میانل» و میدانهای «اسپنیا» و «ونیز» در قالب دیالوگهایی منطقی و البتّه عامهپسند، قابلیّت این را دارند که در سلّولهای خاکستری مخاطب برای همیشه رسوب کنند. بدیهی است که مخاطب عام سینمای آلن، قارّة اروپاست، امّا منصفانهتر این است که فیلمهای او را جهان شمول و هنری بدون مرز بدانیم. صنعت سینما به موازات هنر بودنش، دستمایههای فراوانی در اختیار فیلمسازان قرار میدهد تا از زوایای تازهتری به مکانها و موضوعاتِ به ظاهر کلیشهای بپردازند. به طور مثال اغلب پروازهای رم در فرودگاه «فیومیشینو» انجام میگیرند، امّا تأکیدیک فیلمساز و مکث و تأمّلش در فضای داخلی و سالنهای آن، فرصت مغتنمی است تا تماشاگر به بهانة گوش سپردن به قصّه، انضباط، پاکیزگی و سایر نکات مثبت، آنجا را لمس و باور کند. حتّی نام فیلم بدون هرگونه پیچیدگی و ابهام، پیش فرضهایی را در ذهن تماشاگر می سازد و با شروع فیلم و مونولوگ رو به دوربین کاراکتر پلیس در ثانیههای آغازین، ضمن اینکه بارخودآگاهی روایت را به حدّاکثر میرساند، آگاهانه بیننده را پرتاب میکند به درون چهارقصّه از چهارگوشة رم باستانی. این مدل فیلمسازی در جهت تشویق و دعوت به دنیا گردی و گردشگری،نقشش را آنقدر جذّاب و حساب شده و شایسته ایفا میکند که هرگز برچسبهایی همچون سفارشیساز بودن به کارگردانش نمیچسبد.
تقدیم به رم با عشق در 599 سینمای ایتالیا به روی پرده رفت و 7میلیون و سیصد هزار دلار فروش داخلی داشت. بودجة نهاییاش 17 میلیون یورو و فروش نهایی (داخلی، جهانی) چیزی در حدود 49 میلیون دلار برآورد شد! و به همین سادگی اوّلین تلاش وودی آلن به زبان ایتالیایی برای همیشه در خاطرة جمعیِ افکار عمومی و مخاطبان خاصّ سینمایش ماندگار و تثبیت شد.

                                    ونزوئلا ، بهشت گمشده
منصوره احمدی
مقدّمه
جمهوری ونزوئلا یا «ونیزکوچک»، کشوری شگفت‏ انگیز با زیبایی‏های طبیعی فوق‏العاده در قارّة پهناور آمریکاست؛ خطّة بزرگترین آبشار جهان و دیار مرحوم هوگو چاوز؛ کشوری ثروتمند در شمال آمریکای جنوبی با آب و هوایی چهار فصل. اگر اهل ماجراجویی، کشف ناشناخته‏ها و دیدن «ترین»‏های طبیعت بکر هستید، سفر به این نقطة کره زمین را به هیچ عنوان از دست ندهید!

ونیز کوچک
گفته می‏شود یابندگان ونزوئلا هنگامی که دیدند مردم این سرزمین خانه‏های خود را روی آب ساخته‏اند، نام «ونیز کوچک» را بر آن نهادند؛ البتّه قبل از این «کریستف کلمب»، هنگام کشف این قسمت از آمریکای جنوبی آن را «بهشت زمین» نامیده بود.
ونزوئلا در مناطق جنوبی، گرمسیری و در مناطق شمالی، معتدل و مرطوب است، عین ایران خودمان. بیشتر جمعیّت این کشور در شمال آن (مازندران و گیلانش!) و نزدیک کاراکاس، پایتخت سکونت دارند. از شهرهای عمدة این کشور می‏توان پس از کاراکاس، به والنسیا و ماراکای اشاره کرد.
مردم این کشور نیز همچون خودمان نفت خوارند! و 75 درصد درآمد‏های ارزیشان از فروش نفت به دست می‏آید.
جذّابیت‏های توریستی ونزوئلا تنها به آبشار و سواحل زیبای آن خلاصه نمی‏شود. شما می‏توانید رعد و برق‏های منحصر به فردی را که در هیچ کجای جهان دیده نمی‏شود، اینجا ببینید(البتّه اگر خاکستر نشدید!).

موقعیّت جغرافیایی
غرب ونزوئلا با کوه‏های پر برفِ طولانی‏ترین رشته کوه جهان، یعنی «آند»، جنوب آن با جنگل‏های سرسبز «آمازون» و شمالش با دریای رؤیایی «کارائیب» محدود شده است. ونزوئلا از شرق با گویان، از جنوب با برزیل و از غرب با کلمبیا همسایه است. از آنجا که ونزوئلا قبلاً مستعمرة اسپانیا بوده، زبان رسمی و ملّی این کشور اسپانیایی است. به دلیل مهاجرت نژاد‏های مختلف نیز ترکیب‏های متفاوتی خلق شده؛ مثلاً همزمان در یک منطقه میتوان افرادی سفید با موی بور و چشمانی سیاه یا با پوست تیره، موی بور و چشمان آبی را در کنار هم دید. به علّت سیاست‏های مهاجرتی، هم اکنون در کاراکاس مهاجرانی از کوبا، چین،کشور‏های عربی و نیز ایران زندگی میکنند.

آب و هوا
آب و هوا در ونزوئلا معمولاً بین 17 تا 30 درجه است و لباس گرم به ندرت لازم است. این کشور دو فصل بارانی و غیر بارانی دارد و تنها زمان سرد آن که دما حدود 15 درجه کاهش می‏یابد، اواخر نوامبر تا اواسط فوریه در ساعات شب است. مسألة آزار‏‏دهنده در آب و هوا، رطوبت بالای آن است که سبب می‏شود هر روز قبل از خروج از هتل نیاز به استحمام و عوض‏کردن تک تک لباس‏هایتان داشته باشید، وگرنه هر لحظه ممکن است دیگران از شما فرار کنند!

موقعیّت سیاسی - امنیتی
از 17 مارچ 2014، شرایط سیاسی در ونزوئلا به شدّت ناپایدار شده و در بسیاری از شهرها خشونت‏های اجتماعی دیده می‏شود. به همین دلیل بسیاری از کشورها به شهروندان خود برای سفرهای غیر ضروری به این کشور هشدار داده اند. برخی معتقدند کاراکاس یکی از خطرناک‏ترین شهرهای جهان است و دلیل آن اختلاف شدید طبقاتی و به خصوص فساد اداری پلیس این کشور است. در این شهر می‏توان ساختمانی 60 طبقه و لوکس را در کنار کلبه‏های محقّرانه و فقیر‏نشین مشاهده کرد.

پرواز به کاراکاس
مسافرت به ونزوئلا از طریق خطوط هوایی آلیتالیا، لوفت هانزا، ایر‏فرانس و از زمانی که ونزوئلا نامی آشنا در صدر اخبار دولت نهم جای گرفت(!)، امکانپذیر شد. طبیعی است که پرواز مشترک ایران- ونزوئلا مقرون به صرفه‏تر است. یک بلیط دو طرفه با لوفت هانزا، حدود 7 میلیون آب می‏خورد. قیمت حدودی یک تور 12 روزه به این کشور، حدود 10-12 میلیون تومان است. مجموعاً با احتساب توقّف بین راهی هواپیما در کشور واسط، حدود 16-18 ساعت در راه خواهید بود.

خرید در کاراکاس
واحد پول این کشور «بولیوار» است و به علّت قانون کنترل ارز استفاده از دلار، یورو و سایر ارزهای خارجی در معاملات و خرید و فروش‏ها مجاز نیست. حدّاکثر مبلغی که یک مسافر می‏تواند هنگام ورود به این کشور همراه داشته باشد، 10 هزار دلار است و حمل بیش از این مبلغ دردسر‏های قانونی از جمله بازداشت دارد! وسیلة مطمئن برای سفر‏های داخل شهر، تاکسی و مترو است و استفاده از مینی بوس‏‏ها توصیه نمی‏شود. جالب است بدانید شما با پرداخت یک دلار می‏توانید 70 لیتر بنزین بزنید! از این رو یکی از تفریحات مردم کاراکاس، ماشین سواری و تولید دود و ترافیک و آلودگی صوتی است!
کاراکاس شهر نسبتاً گرانی است و اجارة یک آپارتمان خوب 2 تا 3 خوابه در گران‏ترین نقطة شهر، ماهانه دو تا سه هزار دلار است.

آبشار آنجل
بلندترین آبشار جهان با ارتفاع 979 متر که اوّلین بار در سال 1937 توسّط «جیمز آنجل»، خلبان آمریکایی کشف شد. این آبشار یکی از مهم‏ترین جاذبه‏های گردشگری ونزوئلاست که تصویری از بهشت را در چشم گردشگران خلق می‏کند.
سرچشمة این آبشار، بلندترین نقطة کوه «بویان تپوی» است. صدای تولید شده از ریزش آب آن غیر قابل تصوّر است. رنگین‏کمان هفت رنگ پایین آبشار که از پودر شدن آب‏های سرازیر به دست آمده، تصویری مسحور کننده و حیرت‏انگیز خلق می‏کند که چشم برداشتن از آن بسیار سخت است.
به علّت وجود جنگل‏های انبوه با شیب تند، مسیر این آبشار ماشین‏رو نیست و برای رسیدن به آن باید سختی زیادی تحمّل کرد. تنها راه رسیدن به آن استفادة ترکیبی از راه‏های هوایی، زمینی و دریایی(!) است؛ هلی‏کوپتر، هواپیما، قایق، به اضافةکوهنوردی و پیاده‏روی.
برخلاف آلودگی‏های زیست ‏محیطی در مناطق دیدنی ایران، طبیعت این منطقه با وجود بازدید فراوان گروه‏های گردشگری، همچنان بکر و وحشی است. این آبشار در پارک کانایما در ایالت بولیوار واقع شده؛ البتّه نه اینکه فکر کنید زیر آبشار، تاب و سرسره وجود دارد و گردشگران زیر انداز پهن کردهاند و در حال باد زدن کباب و قلیان کشیدن هستند! بلکه هرکدام از مناطق گردشگری طبیعی این کشور با نام «پارک» نامگذاری شده است.

پارک ملّی موچیما
این پارک در سواحل شمالی واقع شده و با 95 هزار هکتار وسعت، دومین پارک آبی ونزوئلا به شمار می‏رود؛یکی دیگر از دیدنی‏های سواحل شمالی که با داشتن صخره‏های مرجانی، سواحل زیبا، دهکده‏ها و تنوّع حیوانی و گیاهی جذّاب، مقصد گردشگران است. جزایر اطراف پارک، پاتوق دلفین‏ها و نهنگ‏ها و محلّ لندینگ(!) پرندگانی چون پلیکان است. از دیگر جذّابیت‏های این پارک می‏توان به سرزمین موج‏های آبی(!) آن اشاره کرد که تفریحاتی مانند غوّاصی، ماهیگیری، موج‏سواری، کایاک‏سواری و .. را فراهم می‏کند.

دشت بزرگ لاگران سابانا
لاگران سابانا یا دشت بزرگ، معروف به «دنیای گمشده». این منطقة همیشه سبز در بزرگ‏ترین پارک ملّی ونزوئلا، دارای تعداد زیادی رودخانه، آبشار و صخره‏های قدیمی از جنس گرانیت است. به علّت وجود جنگل‏های باران‏زا، آب و هوای آن در تمام سال معتدل است و در نتیجه هرگز پاییز هزار رنگ ندارد. زیبایی این منطقه به حدّی است که آن را وارد فهرست جهانی یونسکو کرده است.

جزیرة مارگاریتا
جزیره‏ای که در ابتدا آدم را یاد کرة گیاهی مارگارین می‏اندازد، در شمال پایتخت با آب و هوایی معتدل، سواحل طولانی، شهرهای زیبا و دهکده‏هایی سنّتی قرار دارد. از بهترین‏های مارگاریتا می‏توان به مرداب پارک ملّی «لارستینگا» اشاره کرد. ناگفته نماند شایعاتی مبنی بر مخفی‏شدن قذّافی در این جزیرة با صفا وجود داشت!
یکی دیگر از شگفتی‏های این جزیره، زندان «سن آنتونیو» است! این زندان هیچ‏گونه شباهتی به زندان‏های دیگر جهان ندارد؛ چرا که دارای بیشترین امکانات رفاهی از جمله شبکة اینترنت، منوی غذای مورد علاقه و درخواست مرخَصی روزانه از زندان برای محکومان است و از این بابت یکی از پرطرفدارترین زندان‏های جهان به حساب می‏آید!

شبه جزیرة صخرهها
این منطقه که کمتر از دو ساعت با کاراکاس فاصله دارد، از 350 جزیره کوچک و بزرگ تشکیل شده است. آب‏های فیروزه‏ای و بسیار زلال و سواحل مرجانی آن، حتّی انواع حیوانات دریایی را نیز به این سواحل کشانده، چه برسد به آدمیزاد! ناگفته نماند سازمان حفاظت محیط ‏زیست ونزوئلا برای محافظت از اکوسیستم دریایی و اکولوژیکی، این منطقه را هم با عنوان پارک ملّی ثبت کرده تا کسی یوزپلنگهای دریایی‏اش را شکار نکند!

شهر مریدا
شهری کوهستانی با بلندترین و دومین تله کابین طولانی دنیا، مناظری خارق العاده دارد. در مرکز شهر، یک کلیسای تاریخی با الهام از کلیسای جامع اسپانیا قرار دارد. همچنین دانشگاه‏های مطرح ونزوئلا نیز در این شهر هستند.
از دیگر جذّابیت‏های مریدا، برگزاری هر سالة جشنوارة خورشید در ماه فوریه است. این جشنواره شامل مسابقات گاوبازی، نمایشگاه‏های فرهنگی، تجاری، کنسرت، رژه، ورزش و رأی گیری ملکة خورشید است.
کوه رورایما
کوهی شگفت‏انگیز به شکل میز با ارتفاع 2810 متر که قلّة آن مسطّح است و طولی برابر 400 متر دارد. این کوه بر بلندای منطقة جنگلی بین ونزوئلا، گویان و برزیل واقع شده است. قلّة کوه رورایما مانند سرزمین جک و لوبیای سحر‏آمیز، بالای ابرها در مه فرو رفته است! بارش هر روزة باران بر فراز قلّه منجر به ایجاد تعدادی از بلندترین آبشارهای خیره‏کننده و رؤیایی جهان از اطراف کوه می‏شود. جالب است بدانید این کوه الهام‏ بخش رمان «دنیای گمشده» است!

دلتای Orinoco
اگر از کودکی آرزوی زندگی به سبک خانوادة «دکتر ارنست» را در سر داشتهاید، سفر به این منطقه با جنگل‏های استوایی را به شدّت به شما توصیه می‏کنیم! دلتای اورینوکو، دلتای بسیار بزرگ رودخانه‏ای به همین نام است. از فرودگاه کوچک این منطقه تا خود دلتا باید دو ساعت پارو زد. در حاشیة رودخانه، تعدادی کلبة چوبی برای استراحت به چشم می‏خورد با سقفی از درخت نخل و پنجره‏هایی سنّتی که از ورود پشه‏های چاق و چلّه جلوگیری می‏کند. اقامت شــبانه در این کلبه‏ها با صدای جنگل و کرم‏های شب‏تابی که لا به لای درختان دیده می‏شوند، رؤیایی و هیجان‏انگیز است. روشنایی شب با شمع و طلوع آفتاب با منظرة بخار روی رودخانه «اورینوکو» و «کُرُنی»، سفری ماجراجویانه را رقم می‏زند. پیاده‏روی در اطراف دلتا، ماهی‏گیری، مشاهدة حیوانات جنگل در چند متری و شنا در رودخانه از برنامه‏هایی است که در کمتر نقطه‏ای از جهان گیرتان می‏آید.

پارک ملّی El Avila
ال ـ آویلا نام سلسله کوهی است که در امتداد سواحل ونزوئلا امتداد یافته است. این کوه‏ها در نزدیکی شهر کاراکاس واقع شده و قسمت شمالی آن را احاطه کرده‏اند. این پارک برای پیاده‏روی و کوهنوردی بسیار جذّاب است و با توجّه به زمین ناهموارش، حتّی می‏تواند کوهنوردان حرفه‏ای را نیز به چالش بکشد؛ البتّه انتخاب مسیر برای پیاده‏روی بستگی به روحیّة ماجراجویانة خودتان دارد. در این پارک آبشارهای فوق‏العاده‏ای وجود دارد و هنگامی که کنار آبشار‏ها بایستید، به شهر اشراف کامل دارید. از ویژگی‏های این کوه می‏توان به تله‏کابین اختصاصی‏ای که از کاراکاس به هتل مستقر در کوهستان کشیده شده، اشاره کرد.

دیدنی‏های کاراکاس
دانشگاه مرکزی
از جاذبه‏های طبیعی که بگذریم، ونزوئلا از نظر جاذبه تاریخی هم کم نمی‏آورد. دانشگاه مرکزی ونزوئلا که توسّط معمار سرشناس این کشور طرّاحی شده، یکی از شاهکارهای هنر معماری جهان است که 28 هنرمند در اجرای آن همکاری داشته‏اند. بنای اوّلیه این دانشگاه در سال میلادی1721 ساخته شد.

زیارتگاه ملّی
این زیارتگاه، مقدّسترین بنا در ونزوئلا ست که در حاشیة شهر کاراکاس واقع شده است. این مکان که قبلاً کلیسا بوده، در سال 1874 به قبرستان بزرگان ونزوئلا تبدیل شد. صحن مرکزی کلیسا، وقف بولیوار است. «سیمون بولیوار»، رهبر جنبش آزادی بخشی است که ونزوئلا را از استعمار اسپانیا نجات داد. در قربانگاه کلیسا نیز تابوت برنزی این قهرمان قرار گرفته‏ است. افرادی که از شهرت کمتری برخور دارند، در راهروها دفن شدهاند. گنبد زیارتگاه ملّی پوشیده از نقّاشیهای متعلّق به دهة 1930 است که تصاویری از زندگی بولیوار را نمایش می‏دهد و چلچراغ بزرگ نیز که در بالای سر میدرخشد، در سال 1883 به مناسبت صدمین سالگرد تولّد بولیوار در این مکان نصب شده است. نگهبانان، روزانه در چند نوبت و طی مراسمی خاص، جایشان را با جانشینان خود عوض میکنند که این مراسم هم یکی دیگر از دیدنیهای این موزه است.

                            خلیج اژدهایانِ افول کرده
خلیج «ها لونگ» (به ویتنامی: Vịnh Hạ Long) در شمال ویتنام است و 120 کیلومتر خطّ ساحلی دارد و به معنای «خلیج اژدهایان افول کرده» است! این خلیج یکی از مشهورترین دیدنیهای کشور ویتنام است که هزاران جزیرة کوچک دارد. به نظر میرسد منشأ سس هزار جزیره در همین خلیج و از همین جزایر باشد!
هر یک از این جزیرهها با پوشش گیاهی انبوهی که احاطهشان کرده، شبیه به ستونهای سنگی زیبا شده و دورنمای دریایی دلپذیری را شکل دادهاند. بسیاری از این جزیرهها که هر کدام غارهای شگفت انگیزی دارند، خالی از سکنه هستند. خلاصه که این خلیج آنقدر جزیرة خالی از سکنه دارد که مسئولان کشور ویتنام را به این فکر انداخته است طرح «هر ویتنامی، یک رابینسون کروزوئه» را اجرا کنند!
این خلیج واقع در استان «کوانگ نن» در شمال شرقی ویتنام است که از نظر اجرایی به شهر «ها لونگ»، شهرک «کام فا» و بخشی از ناحیة «وان دون» تعلّق دارد. ها لونگ در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفته و یکی از مقاصد محبوب گردشگران است. اگر استقلالی هستید جالب است بدانید اهالی این خلیج را به اختصار «لونگی» خطاب میکنند. اگر هم پرسپولیسی هستید، این یک خطّ آخر را نخوانید!
خلیج ها لونگ مساحتی در حدود 1553 کیلومتر مربّع شامل 1960 جزیرة کوچک و عمدتاً سنگ آهکی را در بر میگیرد. مرکز این خلیج، منطقهای به مساحت 334 کیلومتر مربّع است که با دارا بودن 775 جزیرة کوچک از تراکم بالایی برخوردار است. سنگ آهکی که در این خلیج وجود دارد در طول 500 میلیون سال و تحت شرایط و محیطهای گوناگون شکل گرفته است. همچنین تکامل کارستهای خلیج ها لونگ در طی 20 میلیون سال و تحت تأثیر آب و هوای مرطوب گرمسیری روی داده است. تنوّع جغرافیایی محیط منطقه، تنوّعی زیستی را به وجود آورده است که اکوسیستمهای همیشه سبز گرمسیری، اقیانوسی و ساحلی را در بر میگیرد. خلیج ها لونگ همچنین موطن 14 گونة گیاهی بومی و 50 گونةجانوری بومی است.
بنا بر پژوهشهای تاریخی انجامگرفته، انسانهایی در حدود دهها هزار سال پیش در این منطقه میزیستهاند. فرهنگ «سوئی نهو» در حدود 18000 تا 7000 سال پیش از میلاد، فرهنگ «کای بئو» در حدود 7000 تا 5000 سال پیش از میلاد و فرهنگ «ها لونگ» در حدود 5000 تا 3500 سال پیش از جمله فرهنگهای باستانی این منطقه بودهاند. خلیج ها لونگ همچنین شاهد رویدادهای مهمّی در تاریخ ویتنام بوده و مصنوعات بسیاری در «بای تو موت»، غار «دائو گو» و «بای چای» کشف شده است.
در پایان بد نیست بدانید «نگوین ترای»، اندیشمند، سیاستمدار و شاعر ویتنامی در 500 سال پیش زیبایی خلیج ها لونگ را در شعرش ستود و در 1962، وزارت فرهنگ، ورزش و گردشگری ویتنام، نام این خلیج را در فهرست آثار و مناظر ملّی ثبت کرد. در 1994 منطقة مرکزی خلیج ها لونگ از سوی یونسکو در فهرست میراث جهانی قرار گرفت و در سال 2009، بنیاد عجایب هفتگانة نوین این خلیج را در فهرست نامزدهایش به عنوان یکی از عجایب هفتگانه طبیعت وارد کرد.

                            سـفر به سرزمین جشن ها وآیین ها
سفر به ترکمنستان
محسن اشتیاقی
ترکمنستان یکی از کشورهای آسیای میانه است که از جنوب با افغانستان و ایران، از شمال با ازبکستان و قزاقستان و از غرب از طریق دریای خزر با روسیه و آذربایجان همسایه است. بیشتر مردم این کشور ترکمن هستند و به زبان ترکمنی صحبت میکنند. عشق آباد (پایتخت ترکمنستان) و مرو از شهرهای مهمّ این کشور هستند. ترکمنستان دارای منابع فراوان گاز است که آن را به کشورهای مختلف صادر میکند. ترکمنستان دارای جاذبههای طبیعی فراوانی از جمله دریاچههای زیبا هم هست. مردمان این سرزمین با ایرانیان اشتراکات فرهنگی زیادی دارند؛ چرا که روزگاری ترکمنستان، جزئی از خراسان بزرگ و ایران بوده است.
آب و هوا
صحرای «قره قوم» حدود هشتاد درصد مساحت ترکمنستان را تشکیل میدهد که دارای آب و هوای خشک است، ولی ناحیة رشته کوه «کپّه داغ» در جنوب این کشور و در نزدیکی مرز ایران آب و هوای مناسبی دارد.
جاذبهها و دیدنیها
ترکمنستان، سرزمین جشنها و آیینهاست؛ جشنهایی که ریشهاش به روزگاران قدیم میرسد. ترکمنها به مناسبتهای مختلف در سال جشنهایی را برگزار میکنند از جمله جشن «قربان بایرام»، «اراز بایرام»، «آق قویین»، طلب باران، مولودی و ... . بی شک دیدن این مراسم و همراه شدن با سنّتهای مردمان ترکمن بسیار جذّاب و دلنشین است.
دیار ترکمنها از نظر معماری اسلامی هم جاذبههای فراوانی دارد؛ از جمله مسجد جامع «روحی ترکمنباشی» در روستای «قپچاک»، 15کیلومتری عشق آباد.
الزامات ورود و اقامت
اگر ویزای کشور ترکمنستان را داشته باشید میتوانید برای سفر زمینی به این کشور اقدام کنید. مرز اصلی برای رفتن به عشقآباد، مرز باجگیران است. در آنجا یک مهمانسرای جهانگردی هم قرار دارد که جای مناسب و تمیزی است. شما میتوانید با اتومبیل شخصی خود مثلاً از مسیر: تهران ـ آمل ـ بابل ـ بابلسر ـ ساری ـ گرگان ـ بجنورد ـ شیروان ـ قوچان ـ باجگیران خودتان را به مرز برسانید، یا میتوانید به مشهد رفته و از آنجا با اتوبوس یا تاکسی تا قوچان و از قوچان هم با تاکسی به باجگیران بروید.
انواع ویزا (روادید) ورودی به ترکمنستان
1ـ خصوصی با ارسال دعوتنامه از سوی افراد حقیقی
2ـ تجاری
3ـ تحصیلی (برای دانشجویان شاغل به تحصیل در ترکمنستان)
4ـ توریستی
روادیدها بازههای زمانی مختلفی از 10 روز تا 1 ماه و 3 ماه و یکساله برای دانشجویان دارد. روادیدهای توریستی قابل تمدید نیست و امور مربوط به آنها بر عهدة آژانسهای توریستی است و روادیدهای دانشجویان نیز در صورت اخراج دانشجو یا پایان مدّت تحصیل، ظرف دو هفته بی اعتبار میشود.
نشانی سفارت ترکمنستان در تهران
خیابان شهید لواسانی (فرمانیّه)، خیابان وطن پور، خیابان براتی، پلاک 5
روز و ساعات کاری: یکشنبه تا پنجشنبه، ساعت 9 تا 11
نشانی سرکنسولگری ترکمنستان در مشهد
میدان ده دی، خیابان امام خمینی، امام خمینی ،22 پلاک 34
ساعت کاری:8:30 صبح الی 12:00 بعداز ظهر
روزهای تعطیل: جمعه و یکشنبه
اسکان و اقامت
انتخاب محلّ اقامت (منزل مسکونی استیجاری و یا هتل) آزاد است، به این شرط که منزل مسکونی، خصوصی باشد.
اگر قصد سفر به شهرهای دیگری غیر از عشق آباد را دارید، باید روادید با قید اجازة سفر به شهر مورد نظر را درخواست کنید، وگرنه تخلّف از این موارد جریمة نقدی و در برخی موارد ممنوع الورود شدن فرد را به همراه دارد.
چند توصیه به رانندگان محترم عازم ترکمنستان
از آنجا که رانندگان تحت پوشش شرکتهای حمل و نقل حامل کالاهای اتباع ترکمنستان، عازم این کشور هستند، به منظور اجتناب از مشکلات احتمالی، چند توصیة ایمنی برایتان داریم:
1ـ رعایت قوانین و مقرّرات راهنمایی و رانندگی و قوانین داخلی این کشور از جمله توقّف کامل هنگام رسیدن به چراغ سبز چشمک زن، خودداری از صحبت کردن با تلفن همراه به هنگام رانندگی و مراجعه به موقع به محلّ اقامت خود در شب قبل از ساعت هشت شب. در غیر این صورت جریمههای سنگینی در انتظار شماست!
2ـ از قبول هرگونه بسته و نیز ارتباط با افراد ناشناس جدّاً پرهیز کنید. علاوه بر این از حمل کالاهای ممنوعه مانند اشیای عتیقه و پوشاک و اجناس بدون اظهار نامة گمرکی خودداری نمایید.
3ـ در صورت خرابی خودرو و ضرورت ترک آن جهت تأمین لوازم، مراتب را به نزدیکترین پاسگاه پلیس اطّلاع بدهید و از گذاشتن مدارکتان در خودرو اجتناب کنید.
4ـ ضمن توجّه به مدّت اعتبار روادید و وجود برگَ خالی در گذرنامه برای سفر به کشور ثالث، از ارایة مدارک به افراد ناشناس و تمدید مدارک توسّط افراد غیر مسئول خودداری کنید.
سفرتان خوش.

                                         شاهرگ تمـدّن
شیرین سیّدی
پارس، قلب تمدّن ایران زمین است. حالا که قرار است از راه‏های قدیم یا رگهای تمدّن بنویسم، حتماً باید از قدیمیترین جادة بین‏المللی جهان شروع کنم؛ «راه شاهی» که به فرمان داریوش بزرگ هخامنشی ساخته شد، از سارد (شهری در غربیترین بخشهای ترکیة امروزی) تا پاسارگاد ادامه داشت و شهرهای بزرگ آن زمان مانند پاسارگاد، تخت جمشید (پایتخت هخامنشیان) و شوش را به هم وصل کرده بود. این راه با طول تقریبی 2700 کیلومتر به علّت وجود کاروانسراها، دروازه‏ها و پادگانها در مسیرش، امنیّت و سلامت یافت و به همین دلیل، پیکهای چاپار، آن را 7 روزه و کاروانها 19 روزه طی می‏کردند. همین امنیّت و امکانات باعث شد که همراه با کالا، فرهنگ هم جا به جا شود؛ پس اغراق نیست اگر آن را شاهرگ تمدّن بدانیم.

شرح مفصّل احوال پارس، خاستگاه پادشاهان اسطوره‏ای و سرزمین عجایب، چه از نوع طبیعی و چه از نوع بشری را میتوان در کتاب فارس‏نامه خواند. هر چند نویسنده‏اش مشخّص نیست و گاهی او را «ابن بلخی» خواندهاند، امّا اِشراف و اطّلاعات این مرد بلخی الاصل بر ولایت پارسِ قرون 5 و 6 قابل توجّه است. او در کتاب خود شرح مختصری از احوال پادشاهان پارسیِ پیشدادی تا ساسانی آورده و پس از آن به معرّفی جغرافیای این سرزمین، از شهرها و آبادی‏ها تا راه‏ها و رودها و کاخها و قلعه‏های عجیبش پرداخته و از اقوام ساکن در این دیار نوشته و اوصاف و قوانینشان را برشمرده است. اطّلاعات ارزشمند او از راه‏ها و آبادیهای فارسِ 800 سال پیش قابل توجّه است. ابن بلخی از شکل سرزمین شروع کرده که از نوع ولایتهای چهار گوش است، و نه گِرد، و هر زاویة آن به حدّی می‏رسد. هنگامی که راه‏ها را منزل به منزل برشمرده، از مسیرهای زمستانی و تابستانی گفته و مسافت هر کدام و آب و هوای هر منطقه را ذکر کرده و از میزان آبادی و ویرانی هر قعله و کوره (بخش) گزارش داده. دو بخش کوتاه از آن را برایتان نقل می‏کنم:
«قلعة اصطخر، در جهان هیچ قلعه قدیمتر از این نیست و هر احکام که تصوّر کنید در آن کرده‏اند و به عهد پیشدادیان آن را سه گنبدان گفتندی و دو قلعة دیگر که به آن نزدیک است؛ یکی قلعة شکسته و دیگر قلعة شکوان گفتندی و این هر دو قلعه ویران است. عضدالدّوله حوضی ساخته است آنجا که حوض عضدی گویند و چنان است که درّه‏ای بودست بزرگ که بر راه سیل آب قلعه قرار داشته و عضدالدّوله به ریخته‏گری روی آن سدّی عظیم برآورده و به موم و... که لا بر لا در آن گرفتند، بسیار مستحکم گشت و عمق آن هفده پایه است که چون یک سال هزار مرد از آن آب خورند، یک پایه کم شود. و عیب این قلعه آن است که حصار آن راحت از دست بشود و سرد سیر است. کوشکهای نیکو و سرایهای خوش و میدان فراخ دارد.
مرغزار کلان، نزدیکی گور مادر سلیمان است؛ طول آن چهار فرسنگ، امّا عرض ندارد مگر اندکی و گور مادر سلیمان از سنگ کرده‏اند، خانه‏ای چهارسو که هیچ کس در آن نتواند نگریست، که گویند که طلسمی در آن ساخته‏اند که هر که در آن نگرد، کور شود، امّا کسی را ندیده‏ام که این را آزمایش کند».
از این دست توصیفها و قصّه‏ها در فارس نامه کم نیست. مسیرها و راه‏هایی که ابن بلخی از آنها سخن گفته، تا قرنها بعد نیز مورد استفاده بوده‏اند، امّا از زمانی که اسبهای آهنی یا همین ماشینهای خودمان وارد جادّه‏ها شدند، راه‏های تازه‏ای طلب کردند و آنقدر سریع نقشه‏ها را تغییر دادند که تصوّر 80 سال پیش و 800 سال پیشتر برایمان یکسان شده است. دکتر پاپلی یزدی، استاد برجستة جغرافیا در کتاب خاطرات خود به نام « شازده حمّام» حکایت سفرش از یزد به فارس و محلّ چادرهای ایل قشقایی در سال 1339 را آورده‏ است. خالی از لطف نیست که خلاصه‏ای از آن را در پایان بیاورم:
«قلعگرهای یزدی در بهار و تابستان جهت فروش مس‏آلات و سفید و تعمیر کردن دیگ و کاسة مسی به مناطق عشایری می‏رفتند؛ هم کاسبی بود و هم دوری از تابستانهای یزد. آن سال تابستان من هم همراه دایی مسگرم شدم. یک ماشین کمک کار که مثل وانتهای حالا بود، ولی شش چرخ داشت کرایه کرده بود. آن زمان جادّه‏ای خاکی پر از دست‏انداز یزد را به تفت وصل می‏کرد. گرمای 40 درجة تابستان و گرمای موتور، عرق آدم را درمی‏آورد. راننده آبی به سر رادیات ریخت. بعد از چند ساعت به تفت رسیدیم و ماشین از کوه عقاب گذر کرد؛ کوهی منفرد که شکل عقاب نشسته است. به خراشاه یا فراشاه رسیدیم. آنجا باغاتی بهشت آسا داشت. عصر، نزدیکیهای غروب در ابرقو که حالا ابرکوه می‏گویند، بودیم.
صبح زود راهی شدیم از کفه یا کویر ابرقو گذشتیم؛ جایی دهشتناک؛ بیابان برهوتی که سفیدی نمک و انعکاس نور آفتاب چشم را می‏سوزاند. در تابستان کیلومترها سراب جلوی آدم بود. ماشین کمک کار با فنرها سخت و سفت، دل و روده را در می‏آورد. حرارت موتور به داخل اتاق می‏زد. فکر کنم اگر با شتر از آن کویر مطلق می‏گذشتیم، راحت‏تر بودیم تا با آن کمک کارِ دوچ. در آن گرمای تفیده یک مرتبه راننده گفت ماشین پنچر است. شرح جگرسوز لاستیک عوض کردن در آن گرمای جهنّمی را نمی‏دهم. بی خودی نبود که کاروانهای قدیم این بیابانها را شبانه درمی‏نوردیدند. کم کم از کفه ابرقو بیرون رفتیم و به پای کوه رسیدیم. سرشب پای اوّلین چادر عشایری بودیم. همانجا اطراق کردیم. اوّلین شبی بود که من در عمرم در چادر می‏خوابیدم. هوای خنک کوهستان تفاوت شدیدی با گرمای دَق ابرقو داشت. باید خیلی قدر این مملکت را بدانیم؛ در ظرف نصف روز از گرمسیر به سردسیر رسیده بودیم. وقتی ماشین جلوی چادر ایستاد، مرد عشایری بدون آنکه بداند ما کی هستیم و اسممان چیست، صدا زد چای را درست کنید. تا ما مسها را پیاده کنیم، سفرة مرد عشایری پهن بود. ما در محدوده‏ای بودیم که 200 کیلوتر از شیراز فاصله داشت در کوه‏های فارس و نزد عشایر سلحشور و دلیر قشقایی برای من که از شهر گرم و بی آب و درخت می‏آمدم این کوه‏ها بهشت بود و این مردم اهالی بهشت.
آمده بودیم استان فارس تا به کسانی بر بخوریم که فارسی یاد نداشتند. بعدها فهمیدم بنیان‏گذار این معجزه مردی بزرگ به نام کوروش است؛ مردی که مردمانی را با زبانها، ادیان و نژادهای مختلف تحت یک لوا و پرچم و کشور در آورد».

                                        شــیراز شـهرِ راز
عکس : علی زمانی
تخت جمشید یا پارسه که در شمال شهرستان مرودشت در شمال استان فارس(شمال شرقی شیراز) قرار دارد، یکی از شهرهای باستانی ایران است که طی سالیان پیوسته، پایتخت باشکوه و تشریفاتی ایران در زمان امپراتوری هخامنشیان بوده است.

خانة زینتالملک یا زینتالملوک یکی از آثار به جای مانده از دورة قاجار است که در سال 1290 ه. ق، علی محمّد خان آن را ساخته است. در زیرزمین این بنا موزة مشاهیر فارس همراه با مجسّمههای مشاهیر فارس برپا شده است.

باغ عفیف آباد یا گلشن از آثار تاریخی شهر شیراز است که در خیابان عفیف آباد شیراز قرار دارد و نمونة کاملی از هنر گلکاری ایرانی است.

تنگ ا... اکبر به شمالیترین نقطة شیراز که نمای کلّی شهر از آنجا آشکار میشود، گفته میشود و چون تنها راه ورودی به شهر بوده، دروازه قرآن را بر روی مسیر آن ساختند تا مسافرانی که به سمت شهرهای شمالی میروند، از زیر قرآن رد شوند.

شاهچراغ آرامگاهی است در شیراز که احمد بن موسی کاظم، پسر ارشد امام موسی کاظم (ع) و برادر امام رضا(ع) در آن به خاک سپرده شده است. او در راه پیوستن به برادر خود به سوی خراسان سفر کرد، ولی در راه به دست افراد مأمون خلیفة عبّاسی در شهر شیراز کشته شد.

حافظیّه نام مجموعه آرامگاه حافظ شیرازی، شاعر بزرگ قرن هشتم در شمال شیراز و در جنوب دروازه قرآن است.

آرامگاه سعدی معروف به سعدیّه، محلّ زندگی و دفن سعدی، شاعر برجستة قرن هفتم است.
ارگ کریم خان که در مرکز شیراز قرار دارد، در دوران زندیّه ساخته شده است و پس از اینکه کریم خان زند شیراز را پایتخت خود و این مکان را بهعنوان مکان زندگی خود انتخاب کرد، به ارگ کریمخان معروف شد.

نرگس شیراز

نارنجستان قَوام که به باغ قوام مشهور است، بین سالهای 1257 تا 1267 هجری شمسی، مقارن با حکومت ناصرالدّین شاه قاجار و به دستور علی محمّد خان و پسرش محمّد رضا خان در شیراز ساخته و تکمیل شد.

                                         کلم پلوی شـیرازی
در شهر زیبای شیراز تا دلتان بخواهد، جاهای دیدنی و خوراکیهای خوشمزه هست؛ از فالودة معروف شیرازی گرفته تا انواع و اقسام غذاهای محلّی و از مهمتر سالاد شیرازی.

امّا یکی از غذاهای محلّی شیراز، کلم پلوی شیرازی است که باب طبع آنهایی است که میخواهند مقدار بیشتری سبزیجات در برنامة غذاییشان بگنجانند. در ادامه طرز تهیّة این غذای شیرازی را میخوانید.
موادّ لازم
سبزی (شوید، تره، ریحان و جعفری): نیم کیلو
زردچوبه: 1 قاشق چایخوری
نمک، فلفل و روغن: به میزان لازم
برنج: نیم کیلو
کلم خرد شده: نیم کیلو
گوشت چرخ کرده:300 گرم
پیاز: 2 عدد
ادویة پلویی: 1 قاشق مربّا خوری
طرز تهیّه
ابتدا برنج را خیس میکنیم و بعد از کمی پخت، سبزی را اضافه و آبکش میکنیم.گوشت را با یک عدد پیاز رنده شده مخلوط میکنیم و به اندازة سر یک گنجشک برداشته و گرد میکنیم و در آرد میغلتانیم. سپس گوشتها را در روغن سرخ میکنیم تا خودش را بگیرد. کمی روغن در تابه میریزیم و یک عدد پیاز را خرد میکنیم و تفت میدهیم تا بلوری شود. کلم را اضافه کرده و به مدّت 10 تا 12 دقیقه با حرارت ملایم هم میزنیم. نمک، فلفل، زردچوبه و ادویه را ریخته و دوباره کمی هم میزنیم. ته قابلمه روغن میریزیم، مقداری برنج در قابلمه ریخته و مایع کلم و گوشتها را روی آن میریزیم و دوباره برنج ریخته و مواد را روی آن میریزیم. در انتها قابلمه را روی حرارت قرار میدهیم تا برنج دم بکشد.
این غذا همراه با ترشی و سالاد شیرازی بسیار خوشمزه است. نوش جان.

                  گنجینه های نفیس معماری ایرانی ـ اسلامی
نگاهی به بازارهای تاریخی استان فارس
آتبین محبّتی

استان فارس با داشتن بازارهای تاریخی مختلف، گنجینههای نفیسی از این بناها را در خود جای داده است. شاید اغراق نباشد اگر ادّعا شود در استان فارس آنچه بیش از همه در بین آثار تاریخی نمود دارد، بازارها هستند؛ گنجینههایی نفیس از معماری ایرانی- اسلامی که چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کنند.
بازار وکیل
بازار وکیل شیراز در دوران حکومت کریم خان زند (1193-1172 ه.ق) و به دستور شخص وی در شیراز ساخته شده و مسجد وکیل و حمّام وکیل نیز هرم آثار زندیّه در این مکان را کامل کرده است. این بازار هم اکنون در مرکز شهر شیراز (شرق میدان شهدا) واقع شده و مسجد و حمّام تاریخی وکیل نیز در کنار این بازار قرار دارند. بازار وکیل بسیار طویل و خوش طرح است و از بهترین آثار معماری دوران کریم خان زند به شمار می آید. گویا شهریار زند پس از ملاحظة بازار قدیمی لار (از آثار زمان شاه عبّاس کبیر) طرح آن را در شیراز ریخته است. این بنا در نزدیکی دروازة اصفهان تا مدخل بازارهای قدیم امتداد دارد و شامل حجرههایی با سکّوی پهن در دو طرف و هفتاد و چهار دهنه است که چهار سوق بلندی در میان آن قرار گرفته و بازارهای فرعی، غربی و شرقی، آن را به شکل صلیبی قطع کرده است.
مصالح ساختمانی این بازارها گچ، آجر وآهک است که روی پایههایی از تخته سنگهای تراشیده قرار گرفته است. سقف چهار سوق که از چهار طرف آن چهار بازار منشعب میشود، بسیار بلند و با سبک ساختمانی دلپسندی بنا شده و ابهّت خاصّی بدان بخشیده است.
قسمتهای مختلف این بازارها به نامهای مخصوص خوانده میشود؛ مانند: بازار بزرگ که انواع کالاها در آن یافت میشد. بازار بزّازان، بازار بلور فروشان، بازار خیّاطها، بازار کلاهدوزها، بازار سراجها و بازار شمشیرگرها.
بازار جهرم، خواهر دوقلوی بازار وکیل
جهرم در 185 کیلومتری شیراز قرار دارد و دارای بناها و آثار مختلف تاریخی فراوان است. این شهرستان به دلیل وجود بناهایی نظیر غار سنگ شکنان و بازار جهرم، ظرفیّت های مناسبی در حوزة گردشگری تاریخی دارد.
بازار جهرم که از آن به عنوان خواهر دو قلوی بازار وکیل شیراز نام برده می شود دارای بنایی از نوع صلیبی بوده و یک چهارسوق در وسط آن وجود دارد. این بنا را که دارای چندین کاروانسرا، حمّام و مسجد متّصل به خود است، حاج حسین خان جهرمی در اواخر دورة زندیّه و اوایل دورة قاجاریّه ساخته است. بازار مذکور از ارزندهترین و بهترین نمونههای معماری دورة زندیّه محسوب میشود؛ به طوری که گنبد مرتفع چهار سوق آن از نمونههای جالب و کمنظیر طاقزنی در ایران و حتّی آسیاست.
تمام قسمتهای بازار از نظر فیزیکی و مصالح ساختمانی مشابه نیستند. قسمت اصلی بازار دارای چهار در ورودی و قدیمیترین قسمت است و سقف آن گنبدی و دکّان های آن در سطح بالاتری از سطح بازار قرار گرفته اند. قسمت اصلی بازار در محلّ چهارسوق به چهار جهت اصلی شمال، جنوب، غرب و شرق است که اکثر مغازه ها در همین قسمت جمع هستند و فقط یک قسمت از آن که تعداد مغازه هایش اندک است، به بازار مسگران متّصل می شود. بازار مسگرها نیز که در شرق بازار اصلی قرار دارد، در گذشته مسقّف نبوده است. در این قسمت مسگران و آهنگران به تولید صنایع دستی اشتغال دارند.
بازار قیصریّة لار، مجموعة نفیس و متنوّع معماری قدیم ایران
بازار قیصریّه در لار واقع شده و مجموعه ای نفیس و پرتنوّع از معماری قدیم ایران به شمار می آید. در این بنا جلوههای بارزی از شیوهها و شگردهای معماری گذشته از صفویّه تا قاجاریّه در این مجموعة تاریخی نمایان است. این بازار در حال حاضر شامل دو شبکة شمالی و جنوبی است که مدخل ورودی جنوبی آن از میدان جدید الاحداث لار شروع و به محلّ شمالی قدیمی بازار ختم میشود. رشتة دیگر شرقی و غربی است که در تقاطع بازار شمالی- جنوبی دارای یک چهارسوق وسیع است. چهارسوق به صورت هشت گوش است و در چهار گوش آن چهار باب مغازه در هر سمت احداث شده است.
در اطراف چهارسوق و در پشت چهار مغازة هرسمت چهارسوق، بازاری به عرض 3/4 متر دور تا دور ادامه دارد و به این ترتیب طرحی را به وجود آورده که در سایر بازارهای ایران نظیر آن دیده نمیشود و از این حیث منحصر به فرد است. طول بازار شرقی و غربی 6/117 متر و طول بازار شمالی جنوبی 4/124 متر است. جالبترین بخش بازار قیصریّه طرح چهار سوق آن است که در نوع خود، بی همــتاست و ارتفاع آن بیــش از 18 متر است.

                             شهرها همه بازند و شهر ما شهباز
الهه آرانیان
شهری که وضعش بی مثال است؛ شهری که از کوچههایش شعر و غزل میریزد؛ شهری که گلستانش همیشه خوش باشد، مگر میشود سفر به آن، رهآورد و تحفه نداشته باشد؟ و شاید یکی از زیباترین وصفها در باب شیراز متعلّق باشد به یکی از قصاید شیخ اجل، سعدی شیرازی که روز و شب از حقّ شیراز سخن گفته است:
خوشا سپیدهدمی باشد آنکه بینم باز
رســیده بر ســر ا... اکبــر شـــیراز
بدیده بار دگر آن بهشت روی زمین
که بار ایمنی آرد نه جور قحط و نیاز
هزار پیر و ولی بیش باشـد اندر وی
که کعبه بر سر ایشان همی کند پرواز
که سعدی از حقّ شیراز روز و شب میگفت
که شهرها همه بازند و شهر ما شهباز
سوغاتی چو بوی خوش آشنایی
از آنجا که شیراز، شهر گل و گلستان است و به ویژه در بهار، عطر و رنگ و بویی دلپذیر دارد، عرقیّات آن بسیار مشهور است؛ از گلاب و عرق نعناع گرفته تا عرق کاسنی، گاو زبان، بید مشک، نسترن، شاطره و ... . آبلیموی شیراز هم که محصول باغهای جهرم، فسا، داراب، کازرون و کارزین است، کیفیّت خوبی دارد و با گذشت زمان تغییر رنگ نمیدهد و به همین دلیل، خیلیها آن را سوغات میبرند.

ساختهها و بافتههایی از دل و جان
هنرها و صنایع دستی در همه جا علاقهمندان خاصّ خود را دارد؛ گبّه، گلیم، جاجیم، حصیر، نمد و ترمة شیراز از سوغاتیهایی است که مسافران این شهر با خود میبرند. علاوه بر اینها خاتمکاری، منبّت کاری، ظروف سفالی و سنگی نیز از دیگر صنایع دستی شیراز هستند.

به همین خوشمزگی
سوغات ویژة شیراز، کلوچه و مسقطی است که گردشگران همیشه از آن استقبال میکنند. ترکیبات کلوچه و مسقطی عبارت است از: گلاب، زعفران، هل، آرد برنج، نشاسته و موادّ معطّر. کلوچههای دایرهای و با نقشهای برجسته بر روی آن، به همراه مسقطی که شیرینی مکمّل کلوچه است و به صورت لوزی برش داده میشود، عرضه میگردد. به این خوراکیها، فالودة معروف شیرازی را هم اضافه کنید که طعم و مزّهاش را تنها در شیراز میتوان چشید و نمیشود آن را سوغات برد!
اگر گذرتان به شیراز افتاد، پس از دیدار با حضرت حافظ و سعدی شیرین سخن، حتماً از این دیار مصفّا توشه و تحفهای با خود ببرید؛ چه یک سبد شعر و غزل، چه یک نفس بوی خوش گل و گلاب.

                               ندانی که بابای کوهی چه گفت
شیرین سیّدی
در حاشیة چپ دروازه قرآن شیراز و بالای کوهی از رشته کوه شمالی این شهر، زیارتگاهی مصفّا وجود دارد که نام کوه را هم از «صبوی» به «باباکوهی» تغییر داده است. از پای کوه صبوی یک ربع تا بیست دقیقه که راه بروید، آن هم از پلّه و سنگفرش، به مزار ابوعبدا... محمّد بن عبدا... بن عبیدا... بن باکویه شیرازی خواهید رسید؛ بنایی تازه ساز که آرامگاه مردی کهن است. او از عرفای نامی قرن چهارم هجری و از شاگردان خفیف شیرازی بود و آنطور که از حکایات برمی‏آید، بسیار پایبند به اصول تصوّف. ابن باکویه نزد بزرگان این طریقت بسیار محترم بود؛ برای مثال خواجه عبدا... انصاری از او به نیکی یاد کرده است. به روایت محمّد بن منوّر، نویسندة اسرار التّوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید «در آن وقت که شیخ ما قدّس ا... به نیشابور بود، شیخ بوعبدا... باکو در خانقاه شیخ ابو عبدالرّحمن السُلّمی بود و پیر آن خانقاه بعد از شیخ ابو عبدالرّحمن، او بوده. و این باکو دیهی باشد در ولایت شروان و این بوعبدا... باکو به هرگاه با شیخ ما سخن گفتی، بر وجه اعتراض از شیخ ما در طریقت سوال کردی...». گویا درکتابخانة ایاصوفیه کتابی است که بخشی از یکی از تألیفات باکویه در آن باقی مانده با عنوان «من حکایات الصوفیه» و همچنین او راوی اشعاری از مُتنِبّی، شاعر عرب بوده که خودش شخصاً از شاعر شنیده است.
شرح مبسوط احوالاتش در کتاب شدّالازار (هزار مزار) آمده است و علامّه قزوینی در حاشیة آن اشاره کرده‏ است که او شاعر نبوده و هرگز شعری نگفته و دیوانی که به او نسبت دادهاند، متعلّق به صوفی دیگری است که ظاهراً در قرن نهم و دهم هجری میزیسته و تخلّصش «کوهی» و «انسان» بوده است؛ زیرا علاوه بر اینکه اشعار دیوان باباکوهی از نظر سبک و انشا، متناسب با آثار شاعران قرن نهم و دهم است، بعضی مضامین و حتّی پارهای از غزلیّات حافظ را هم اقتباس و استقبال کرده است. احتمال میرود این کوهیِ شاعر، روزگاری بر سر مزار ابن باکویه به عزلت و گوشه نشینی پرداخته و در همانجا مرده و دیوانش هم به نام «دیوان باباکوهی» منتشر گردیده است.
باباکوهی سالهای آخر عمر خود را در همین کوهی که حالا مقبره‏اش در آن قرار دارد گذراند و به جمع آوری اقوال و حکایات صوفیّه پرداخت. تاریخ فوت این عارف بزرگ را 442 هجری می‏دانند، امّا منبعی قدیمی تاریخ وفاتش را ذی القعده 428 نوشته است. در هر حال باباکوهی پیری مورد احترام بوده و حتّی پس از مرگ نیز، حرمتش نزد شیرازیها از میان نرفته است. سعدی بزرگ در بوستانش چنین از او یاد کرده است:
ندانی که بابای کوهی چه گفت
به مردی که ناموس را شب نخفت
برو جان بابا در اخلاص پیچ
که نتوانی از خلق بربست هیچ
کسانی که فعلت پسندیدهاند
هنوز از تو نقش برون دیدهاند
گوشة دنجی که او در سالهای آخر عمر برای خلوت برگزیده بود، آرامگاه ابدیاش شد و حالا آوردگاه شیرازیان اهل دل است با آن چشمة آب روانش.

                                            بچّة از ما بهترون
حسن احمدی فرد
تصویرگر: مهیار چاره جوی

هر چی ننه میگه نرو، گوشم بدهکار نیست. لحاف رو میزنم زیر بغلم و از پلّههای پشت بوم میدوم بالا. پشت بوم تاریکه؛ فقط یه لامپ صد، نزدیک تور کفترای خان داداش روشنه.
جامو روی پشت بوم پهن میکنم و میخزم زیر لحاف. آسمون پر ستارهس. شاخ و برگ درخت جلوی خونه، پهن شده گوشة پشت بوم. بوی سبزی و خنکی توی هواس. خوشی میافته به دلم. چشم میدوزم به ستارهها و سعی میکنم باهاشون شکلهای مختلف بسازم.
صدای بق بقوی کفترا بلند میشه. یعنی کفترا چرا باید این موقع شب بق بقو کنن؟ یادم مییاد که خان داداش یه بار میگفت شبها، از ما بهترون میرن توی قفس کفترا و تا صبح با کفترا بازی میکنن. حتماً الان یکی از بچّههای از ما بهترون، رفته توی قفس و داره با کفترا بازی میکنه. ترس به دلم میافته. کاش به حرف ننه گوش میکردم. حالا چیکار کنم؟ روم نمیشه برگردم پایین. حتماً آق داداش، میافته به مسخره کردنم که ها چی شد؟ ترسیدی؟ حتماً ننه منّت میذاره و میگه: دیدی بهت گفتم که هوا هنوز سرده... نه. هر جور شده باید سعی کنم بخوابم.
پشتم رو میکنم به قفس کفترا و چشم میدوزم به نقطة تاریکی که شاخ و برگای درخت روی پشت بوم ساختن، امّا حتماً بچّة از ما بهترون، از توی قفس دیده که یکی روی پشت بوم دراز کشیده. هیچ بعید نیست از توی قفس بیاد بیرون و بشینه بالای سرم. نکنه همین الان بالای سرم باشه. حتماً اگه برگردم، بچّة از ما بهترون زل میزنه توی چشمام. میترسم؛ مور مورم میشه؛ ترجیح میدم اگه یه بچّة از ما بهترون، بالای سرم وایستاده باشه، خودمم ببینمش، نه اینکه فقط اون به من زل بزنه. با ترس و لرز بر میگردم و اون طرف پشت بوم رو نگاه میکنم. نه، هنوز خبری ازش نیست. خیالم راحت میشه. میخوام چشم بدوزم به ستارهها که کفترا بازم بق بقو میکنن. لحافو میکشم روی سرم و سعی میکنم به چیزای دیگه فکر کنم، امّا فکر از ما بهترون از سرم بیرون نمیره. اگه الان پایین توی اتاق بودم، میتونستم جامو بندازم کنار جای آق داداش و راحت بخوابم. به خودم بد و بیراه میگم. نمیدونم صورتم داغ شده یا زیر لحاف گرمه؟ فکر از ما بهترون ولم نمیکنه. نکنه همهشون بیان بالای سرم و زل بزنن به من؛ نکنه یکیشون بیاد کف پامو قلقلک بده؛ نکنه من بخوابم، امّا اونا بیدار باشن و منو به همدیگه نشون بدن؛ نکنه منو ببرن وسط عروسیشون... چشمام سنگین میشه و خیالای درهم و بر هم به سرم میدوه. نمیدونم کی خوابم میبره.
... یه قطره آب میافته روی صورتم. مث جن دیدهها از خواب میپرم. بوی بارون تو هواس. روی پشت بومم. تعجّب میکنم. یادم میاد که دیشب خودم اومدم روی پشت بوم. یاد از ما بهترون میافتم. کفترا هنوزم بق بقو میکنن. از خودم خندهم میگیره. دم دمــای صبحــــه. خوشی میافتــه به دلم. رنگ آسمون، آبی تیره است. دلــــم میخواد بشینم و تا خود صبح، آسمونو تماشا کنم، امّا داره بارون مییاد. اگه جام خیس بشـــه، باز آق داداش میافته به مســخره بازی ... جامو جمع میکنم و از پلّهها میدوم پایین.

                           خراسان آن بود که از وی خـور آسد
الهه آرانیان
عکس: کمال خجندی

فخر الدّین اسعد گرگانی، شاعر قرن پنجم هجری در منظومة عاشقانة «ویس و رامین» در توضیح ریشة واژة «خراسان» چنین سروده:
خوشا جایا بر و بوم خراســان
در او باش و جهان را مىخور آسان
زبان پهلوى هر که او شــناسد
خراسان آن بود که از وى خور آسد
خور آسد پهلوى باشد خود آید
عراق و پــارس را خـور ز او بر آیـد
خراسان را بود معنى خور آیان
کجا از وى خـور آید ســـوى ایران
سرزمین طلوع و خورشید، خراسان بزرگ از دیرباز تاکنون مهد و گنجینة فرهنگ و آیین ایرانی بوده است؛ سرزمینی که اقوامی با ادیان مختلف در آن زندگی میکردهاند. خراسان در دورههای قبل از اسلام، آتشکدهها و پرستشگاههای زیادی داشته است که از جملة مهمترین آنها میتوان به آتشکدة «آذر برزین مهر» در محلّ سبزوار کنونی اشاره کرد. امّا یکی از آتشکدههای باستانی خراسان به «بازه هور» شهرت دارد که در هشتاد کیلومتری جنوب مشهد و در مجاورت روستای رباط سفید، بر کنار جادّة قدیم مشهد- تربت جام واقع شده است؛ بنایی چهار طاقی با گنبدی بر فراز آن.
از نظر واژگانی «بازه» به قسمتی از دیوار کوه گفته میشود که خورشید از میانة باز آن طلوع میکند و«هور» همان خور یا
خورشید است، امّا بازه به معنای «چوبی که ترازو یا قپان را از آن میآویزند» هم آمده و این معنا نیز با روزنة بنا که شاخص خورشیدی را از آن میآویختهاند، هماهنگی دارد. هر دوی این معانی اشاره به کاربرد تقویمی و رصدخانهای این آتشکده دارد؛ بنایی که یادمان شکوهمند دانش ریاضی و محاسبههای دقیق نجومی و معماری ایرانیان باستان است.
بازه هور یکی از کهنترین آتشکدههای گنبددار است که برخی آن را متعلّق به دوران پارتیان میدانند و برخی مانند هرتسفلد و آندره گدار، باستان شناسان و ایران شناسان آلمانی و فرانسوی، معتقدند این بنا متعلّق به دوران ساسانیان و قرن سوم میلادی است. بناى چهار طاقی بازه هور داراى یک گنبد و سه ورودى است و در گذشته از سمت مشرق به بناى دیگرى اتّصال داشته و در دو سمت شمالى و جنوبى آن هم راهرو و ایوان بوده است. از این رو این بنا را مىتوان هستة مرکزى یک مجموعة معمارى کهن دانست. همچنین در فاصلة نزدیکى از این بنا، ویرانههاى قلعههای «دختر» و «پسر» برفراز بلندى دیده میشود.

                             "روزها"ی مردی از دیار ندوشن
گزینش و گزارش : محمدجواد شکوری

در دهم اسفند ماه 1391، رونمایی از کتاب «روزها» با حضور مؤلف توانمند و فرهیختهی آن ـ دکتر اسلامی ندوشن ـ و با شرکت گروه کثیری از ادیبان، اندیشمندان و صاحبنظران بنام کشورمان در یزد انجام پذیرفت. در این جلسه، نویسنده و پژوهشگر ادبی، حسین مسرّت، اظهار داشت: ««روزها»، از حیث ادبی از نثر دلچسب و باصلابتی برخوردار است و چون بسیاری از آثار دیگر اسلامی ندوشن، چنان روانی و گیرایی دلپذیری دارد که خواننده با خواندن این کتاب، به برگرفتن عیار از یک نثر معیار معاصر، تشویق میگردد و بنیان این «نوع ادبی» را با سبک ویژهای که بتواند عطش ذائقهی داستاننویسان و تاریخنگاران و جامعهشناسان و خوانندگان عام و با هر گرایش و علاقهای را فرو نشاند، در ادبیات معاصر ایران به عنوان «زندگینامهنویسی اجتماعی» فراهم میآورد؛ چون به اذعان بسیاری از اهل نظر، خلاقیتهای نویسندهی توانای «روزها» در خلق ظرایف و فنون داستاننویسی فارسی، بهویژه در صحنهآرایی بسیاری از حوادث و وقایع تاریخ معاصر ایران ـ آن هم در عمیقترین لایههای زندگی اجتماعی این سرزمین ـ مجموعه زندگینامهی خودنوشت مزبور را بیش از آنکه شرح حال و زندگی نویسندهاش باشد، به تاریخ زندگی اجتماعی اقشار مختلف مردم روستایی و شهری ایرانزمین در بیش از نیم قرن گذشته بدل کرده است. از همین رو، بخشهایی از مجلّد نخست این اثر ارزشمند در کتب درسی دورهی دبیرستان انعکاس یافته و لذا کمتر دانشآموخته متوسطهای است که نثر دلچسب و گیرای آن را در مجلّدات بعدی دنبال نکند. شرح دقیق و موشکافانهی نویسنده از بسیاری از آیینهای دینی و مذهبی و یا آداب و سُنن ملّی این قوم و همچنین داوریهای عالمانه و روایتگرانهی او از حوادث و اتفاقات فرهنگی و اجتماعی جامعهی ایرانی در نیم قرن گذشته، این کتاب را از یک اثر ادبی و یا سرگذشتنامهی صِرف، خارج کرده و ارزش تاریخی ـ اجتماعی بدان بخشیده است.»
در بخش سوم این نوشتار فرازهایی از مجلد سوم کتاب «روزها»، تقدیم شما خوانندگان عزیز میکنیم.
شبانهروزی البرز
سه چهار روز اوّل که گذشت، برای اسمنویسی به «البرز» رفتم؛ هم شبانهروزی و هم دبیرستان. کارنامه و پول را همراه داشتم. اسمنویسی بیاشکالی انجام شد. فقط مأمور دفتر چون اسمم را دید پرسید که آیا زردشتی هستم؟ یکّه خوردم. گفتم «نه». با آنکه اسمم دور از چنین حدسی بود، نمیدانم چرا این سؤال برایش پیش آمد؟ شاید کلمة «ندوشن» که دنبال اسمم بود، او را به این فکر عجیب انداخت یا برای آنکه در دبیرستان «دینیاری» درس خوانده بود، و یا سیمایم به نظرش ایران باستانی آمد!
نخستینبار بود که این قسمت شهر را میدیدم که حاشیهی زمینی سنگلاخ قرار داشت. خیابان شاهرضا (انقلاب فعلی) بود و بهخصوص خیابان پهلوی (ولیعصر کنونی) با همهی شکوهش؛ چنارهای تناور که سر بر سر هم نهاده بودند و سایهی پرسخاوتی برگذرندگان نثار میکردند؛ آبی که از جوی کنارش سرازیر بود؛ سنگفرش خیابان که درشکهها با تاراق و تروق سُم بر آن میکوفتند و پژواک خوشایندی از آن برمیآمد. صدای سُم اسب یادآور حشمت و صلابت بود و گذشتههای دور و خفته در تاریخ را بیدار میکرد. هوای شهریور تهران هنوز گرم بود و آفتاب چون توریای از لابلای برگهای چنارها پالوده میشد. اتومبیل کم بود، درشکه بود و پیاده و گاهی دوچرخه. هنوز صدای مرغ بر درخت میآمد و کافه شهرداری ـ بهخصوص در شب ـ فرحبخشیِ خاصّی داشت. با آنکه جنگ مقداری تنگی پیش آورده بود، قیافهها باز بود. کاسبها فراغت داشتند و با آرامش و لبخند جواب میدادند. آب و سنگفرش و چنار و سایه و صدای سُم اسب و هیجان و لبخند، اینها بودند چیزهایی که از تهران آن روز در قعرِ خاطرهی من مانده است.
بنای دبیرستان البرز هیمنهای داشت، با معماری عبوس و باوقار خود از آجر و کاشی. تلفیقی از معماری ایران و آمریکای «پوریتن» (Puritan) نیوانگلند، با پنجرههای کشیدهی کمانی. سقفهای بلند، نردههای آهنی و حیاط بیدرخت. همه چیز از خشکی و استحکام حکایت میکرد. آن سوی دیوارهای البرز بیابان بود، با سنگریزههای درشت و آلونکهای پراکنده. ساختمانهای شبانهروزی، صورتِ باز هم سادهتری داشت، تا اندازهای مانند سربازخانه. تختخوابها به ردیف در خوابگاههای ده ـ دوازده نفره گذارده شده بود.
خوشبختانه چند تن از دوستان و همکلاسان پیشین من از «شارسان» آمده بودند. آنان نیز میبایست در شبانهروزی مقیم شوند، بنابراین احساس غربت نمیکردم.
در شبانهروزی مستقر شدم. سال اوّلی بود که دکتر مجتهدی به ریاست دبیرستان و شبانهروزی منصوب شده بود و کار خود را آغاز میکرد.
نخستینبار او را در یکی از خوابگاههای شبانهروزی دیدم که مشغول تمشیت کارها بود. لباس سادهای بر تن داشت، کت اسپرت و شلوار خاکستری فلانل. او را نشناختم. چند دقیقهای گذشت تا متوجّه شوم. در آن زمان استاد دانشکدهی فنّی نیز بود و این نیز بر مهابت او میافزود. استاد دانشگاه به نظرم یک اعجوبه میآمد؛ همانگونه که در دورهی دبستان یک چنین تصوّری را در بارهی دبیر داشتم. خصوصیّت بارز سیمای مجتهدی، سرِ درشت و چشمان تنگ تیز بود؛ و رنگ پریدهای که دم به گندمگونی میزد. با لهجهای نسبتاً غلیظ حرف میزد که بعد پی بردم که گیلانی است. در مجموع، گیراییای داشت، همراه با حالتی جدّی که نه تنها شاگردان، بلکه معلّمان نیز بر آن واقف بودند.
ما که تازه وارد شبانهروزی شده بودیم، در خوابگاه جای داده شدیم که هر کسی تختخواب و گنجهای برای اسبابهایش داشت. این خوابگاه تنها برای خوابیدن به کار میرفت. بقیّهی ساعات بر سر پا بودیم. ساعات مطالعه ـ که به نحو رسمی از شش تا هشت بعدازظهر بود ـ در اتاق مطالعه به سر میرفت که یک شبستان بزرگ عمومی بود. با هیجانترین ساعتها ساعتی بود که زنگ غذا نواخته میشد. روزی سه بار این زنگ از جانب «تقیخان» ـ که خدمتگزار سفرهخانه بود ـ به صدا در میآمد. اعلام آمادگی غذا بود. به این علّت، تقیخان ـ که مرد باریکاندامِ نجیبی بود و به روپوش سفیدش شاخص میگشت ـ یکی از مطلوبترین شخصیّتهای شبانهروزی شناخته میشد.
تالار سفرهخانه، گنجایش آن را داشت که همة باشندگان شبانهروزی را در خود جای دهد. میزها و نیمکتها که از دوران امریکاییها باقی مانده بود، سیمای ساییدگی به خود گرفته بودند که چربی به مسامات آنها نفوذ کرده بود و دو سوی هر میز، ده تا دوازده نفر مینشستند. گرچه چند سالی بود که دبیرستان و شبانهروزی یکسره در دست ایرانیها افتاده بود، بعضی از رسوم امریکاییها هنوز در آن بر جای مانده بود و چندتن از کسانی که آن دوران را درک کرده بودند، جزو گردانندگان آن بودند. از جملهی این رسوم، یکی وقتشناسی و دیگری ورزش صبحگاهی بود. برای ورزش، پیش از صبحانه، آقای «بابگین» میآمد و ده تا پانزده دقیقه حرکاتی میداد که اصطلاحاً «نرمش» خوانده میشد ....
علاوه بر دانشآموزان مقیم، عدّهای از دانشجویان دانشگاه نیز در شبانهروزی ساکن بودند که به عنوان «قدما» شناخته میشدند. این عدّه اتاق اختصاصی داشتند و ما به آنها به چشم «ارشد» نگاه میکردیم.

دبیرستان البرز
کلاسهای درس، سرِ وقت با نظم تشکیل شد. من در سال پنجم بودم. کلاسهای از نُه به بالا در ضلع فرعی قسمت شرق محوّطه قرار داشت.
از شبانهروزی تا دبیرستان بیش از چند دقیقه راه نبود و ما به آسانی از یکی به دیگری جابهجا میشدیم. معلّمان ما از دبیران اسم و رسمدارِ تهران بودند که دکتر مجتهدی آنان را دستچین کرده بود. درسدادن در «البرز» اعتباری میبخشید. چندتن از آنان بعد به دانشگاه راه یافتند و یا شهرت کتابنویسیِ درسی پیدا کردند. با آنکه شهر، حضور قوای متّفقین را در خود داشت و فضای عمومی در جوّ سیاسی نَفَس میزد، از آنجا که هنوز آشوب اخلاقی در دانشآموزان رخنه نکرده بود، محیط دبیرستان در آرامش راه میسپرد. پایبندی به سنّت، مقداری ادب خانوادگی و رعایت حرمت معلّم، یکباره رخت برنبسته بود.
در البرز نیز من مانند گذشته، شاگرد متوسّطی بودم. بیآنکه در درسی برجستگی داشته باشم. گلیمم را از آب میکشیدم. البتّه موادّ علمی، چون شیمی و فیزیک و ریاضی به دلم نمیچسبید ولی آنها را تا حدّ نمرهی قبولی دنبال میکردم. در درسهای ادبی چون تاریخ و ادبیّات فارسی نیز کوشش خودنمایانهای نداشتم؛ زیرا در این زمینه نیز حواسم بیرون از کلاس سیر میکرد و میخواستم وقت و اشتیاق خود را برای خواندن کتابها و مطبوعات مورد علاقهام نگاه دارم. بیصبر بودم که این سال هر چه زودتر بگذرد و سال بعد وارد رشتهی ادبی بشوم که دیگر در آنجا همة موادّ را مساعد با ذوق خود بیابم. ساختمان ذهنی من بندگسلتر، پرّانتر و ابرآلودتر از آن بود که بتواند خود را به فرمولهای دقیق علمی پایبند کند.
در کلاس حدود سی نفر بودیم، از تهران و شهرستانها هر دو. سه چهار نفری که از شبانهروزی بودیم، با هم اُنس بیشتری داشتیم. بر سر هم شاگردان سر به راهی بودند، به جز دو سه نفر که «تُخسی» خاصّی داشتند، پهلوی هم مینشستند و بعضی از معلّمها را دست میانداختند؛ بهخصوص معلّم نقّاشی و عربی را. اینها، در عین حال جزو نمکِ کلاس نیز به شمار میرفتند. معلّم فارسی، کلاس را مشغول میکرد، گر چه چیز چندانی به ما نیاموخت. فیزیک و شیمی و ریاضی، که مادرِ تکنیک به شمار میرفتند ـ و همگی ربودهی تکنیک بودیم ـ در نفس خود رعبانگیز بودند. انگلیسی نیز که با دنیای صنعت سروکار داشت، همین وضع را داشت. دو معلّم انگلیسی که جزو نظامیان انگلیس بودند، برای درس زبان به مدرسه دعوت شده بودند. این دو طبعاً به زبان انگلیسی حرف میزدند که ما چیز چندانی از آن سر در نمیآوردیم. آنها هم توقّع چندانی نداشتند و خوشبختانه کمتر سؤال میکردند. موادّعلمی، چون جبر و مثلّثات و فیزیک و شیمی و هندسه لابد در برانگیختن ذهن ما به جانب دقّت و قاعده تأثیر داشتهاند، ولی الآن که نگاه میکنم یک ذرّه از آنها در خاطرم نمانده است. همین اندازه به من آموختند که دنیا بر اصول و موازینی جریان دارد.
چیزی که بیشتر از همه به درد خورده است، جدولضرب است ـ از عصر فیثاغورث ـ که آن را از همان آغاز کار آموخته بودیم. البتّه با این حرف نخواستهام ضرورت آموزش مقدّمات علمی را برای دانشآموز نفی کنم. هرکسی احتیاج دارد که این مقدار با مبانی علوم دقیق آشنا شود. آنچه مایهی تأسّفم هست آن است که صفحهی حافظه نیز بیشباهت به صحنهی روزگار نیست؛ تا عدّهای را به گور نفرستد، عدّهای دیگر را به جایشان نمیآورد. خوشبختانه آنچه باید ماندنی باشد، ماندنی میشود.
خارج از روزنامهها که چندان جدّی گرفته نمیشدند، توجّه من معطوف به کسانی بود که کتاب یا مقالهای از خود انتشار داده بودند. در دبیرستان البرز چهار پنج تن از این نوع افراد بودند که من چیزهایی از آنها در مجلّهها یا به صورت کتاب خوانده بودم.
در ششم ادبی دکتر ذبیحالله صفا، فارسی درس میداد. هفتهای دو روز میآمد که معلّم ما نبود ولی خوشوقت بودم که سال بعد فرصت بهرهوری از کلاس او را مییافتم. مقالههایی از او در مجلّهی «مهر» و «سخن» خوانده بودم.
دیگری دکتر یحیی مهدوی بود که او نیز در ششم ادبی درس فلسفه میداد. حالتی موقّر و سنگین داشت، با لباس مرتّب، عینک، جلیقه و بند ساعت. در لباسپوشی و حرکاتش حالتی اشرافیتر از معلّمان دیگر دیده میشد. او را از طریق کتاب «فلسین شاله» که ترجمه کرده بود (و گویا همان را هم درس میداد) میشناختم.
محمود صناعی از دیگران جوانتر بود و در ششم ادبی، روانشناسی درس میداد. از او نیز دو سه مقاله خوانده بودم. معروف بود که چهار لیسانس گرفته است (زبان خارجی، فلسفه، ادبیّات و حقوق). در آن زمان هنوز مدرک در نظرم بیارج نشده بود، با این حال او بیشتر به سبب مقالههایش جلبنظرم کرده بود تا مدرکهایش.
دکتر پرویز ناتل خانلری نیز به البرز میآمد و در کلاس ششم طبیعی و ریاضی، انشا، درس میداد. آشنایی با نام او از شعر «عقاب» که در «مهر» چاپ شده بود، و نیز مجلّهی «سخن» و چند مقاله برایم حاصل شده بود. با او که همان زمان «سخن» را منتشر میکرد باب آشنایی باز کردم. روزیکه وارد حیاط البرز شد، رفتم جلو و گفتم که از خوانندگان مجلّهی او هستم. در آن زمان جوانی بود باریک و ظریف، به سبک شاعران رمانتیک فرانسه. خطهای دو طرف صورتش را بلند نگاه میداشت و با قدمهای سبک راه میرفت. دیدارهای اینچنانی تکرار شد. میدانستم که چه روز و چه ساعتی میآید. در حیاط میایستادم و چند دقیقه قبل از زنگ کلاس، او را مییافتم. همان دو سه دقیقهای که وقت بود، قدمزنان صحبت میکردیم. برای او نیز خوشایند بود که میدید دانشآموزی از راه دور آمده، مجلّهاش را میخواند و به او اظهار علاقه میکند. حکایت کرد که امتیاز «سخن» را چون هنوز سنّش به سی نرسیده بوده به نام دکتر صفا گرفته، ولی اکنون به نام خود او شده است. من دو سه قطعه شعر را که به سبک قدیم گفته بودم به او عرضه کردم که در آنها اصلاحاتی کرد و به من بازگرداند. طبیعی بود که آنها را برای «سخن» نپسندد، چون در قالب قدیم بود و چیز خوبی هم نبود. آشنایی ما از اینجا آغاز گشت و مقدّمهای قرار گرفت بر آنکه سال بعد به سلک همکاران «سخن» درآیم. این عدّه را که گفتم، دقایقی پیش از درس در دفتر دبیرستان جمع میشدند که من از دور آنها را کنجکاوانه نگاه میکردم.
با شخص دیگری خارج از این چهارتن روبرو شدم و آن، مهدی حمیدی شیرازی بود که شعرهایش را خوانده بودم. تازه از شیراز به تهران منتقل شده بود و در سیکل اوّل (از یک تا سوم) فارسی تدریس میکرد. او را نیز در حیاط البرز یافتم و خود را از دوستداران شعرش معرّفی کردم. به اقتضای سنّی که داشتم، شعرهای عاشقانهی او به مذاقم خوش میآمد. این شعرها بعد در مجموعهای به نام «اشک معشوق» منتشر شد.
جوانی بود پریدهرنگ، با حالت ملول، تنها و فکور و تا حدّی غریبوار. چنانکه گویی در میان ابر راه میرود. از در وارد میشد، کمین میکشیدم و چون میدیدمش به استقبالش میرفتم و در فرصت کوتاهی که بود حرف میزدیم. همان زمان شعرهایش در روزنامهها و مجلّهها انتشار مییافت و خیلی بر سر زبانها بود، ولی همواره ناخشنود مینمود. آمده بود تهران که دورهی دکتری ادبیّات را ببیند. خانهای در خیابان فخرآباد اجاره کرده بود که بعد که بیشتر باهم آشنا شدیم به خانهی او هم رفتم.

جوّ شهر
هر چند سالهای پرتب و تاب اشغال ایران بود، ما در شبانهروزی کمبودی احساس نمیکردیم. در خیابآنها سربازان روس و امریکایی را میدیدیم. روسها البتّه خیلی کمتر آفتابی میشدند. درست روبروی دبیرستان البرز یک مرکز نظامی روس بود که سربازها به آن رفت و آمد میکردند. هنگام ظهر، دیگهای غذا از زیرزمین آن بیرون میکشیدند، از نوع آشهای زمخت که بوی نامطبوعی از آن پراکنده میشد. برعکس، سربازان امریکایی دسته دسته توی خیابآنها راه میافتادند و از هر جهت در رفاه بودند. پایگاه آنان امیرآباد بود که یک شهرک موقّت در آن بنا کرده بودند. همین حضور سربازان خارجی سیمای تازهای به شهر بخشیده بود. مهاجران لهستانی نیز بودند؛ مردمان بختبرگشتهای که ستم نازیها آنها را دربهدر کرده بود.
به علّت همین اشغال، دولت تسلّط کافی بر اوضاع کشور نداشت. از این رو تنوّع و تحرّک کمنظیری در مطبوعات دیده میشد؛ آنگونه که چشم ایران هرگز نظیر آن را به خود ندیده بود. از هر جنس روزنامه میدیدید که بر بعضی از آنها عنوان «ورقپاره» بهخوبی صدق میکرد. بعضی از آنها بیش از یکی دو ماه دوام نمیکردند و یا حتّی چند شماره. یکی که توقیف میشد، دیگری جایش را میگرفت. هرکسی با اندک سرمایهای میتوانست روزنامهای برای خود راه بیندازد، ولو کمخریدار یا بیخریدار. به کمک اعلان که اغلب از طریق «روابط» گرفته میشد، و یا باج ستاندن، خرج روزنامه تأمین میگشت. در چاپخانهها بروبیای عجیبی بود و بعضی از کارگزاران روزنامه تا صبح در آنجا بیدار میماندند. صبح که میشد، بساط روزنامهفروشها از انواع اسمها و شعارها پوشیده میشد و همهی آنها هم راجع به سرنوشت مملکت اظهارنظر میکردند. روسها، روزنامههای طرفدار خود را داشتند و از جمله یکی از آنها که رسماً به آنان تعلّق داشت، «دوست ایران» بود. انگلیسها نیز تغذیهی تعدادی را عهدهدار بودند و معروف بود که «خانم لمبتون» ـ وابستهی مطبوعاتی سفارت انگلیس ـ با دوچرخه به یک یک آنها سر میزند و در خورجین دوچرخه، پول میان آنها تقسیم میکند.
در این زمان محتوای مطبوعات بسیار برافروخته بود، یا جانبداری افراطی، یا کوبیدن. علاقه به خواندن و بحث سیاسی و اظهارنظر در میان مردم «گُر» گرفته بود. خوانشگاه «شید» (ذبیحا... قدیمی) در کوچهی مجاور میدان سپه از مشتری پر و خالی میشد. در آنجا روزنامههای روز را بر دیوار آویخته بودند و کسانیکه میخواستند آزادانه وارد میشدند؛ ایستاده نگاهی بر آنها میانداختند و بیرون میرفتند. متّفقین نیز هر یک دستگاه تبلیغاتی خود را برپا کرده بودند.
بیتردید، این وضع، یعنی گسترش و تنوّع مطبوعات، ناسزا و پرخاش، گروهبندی و حزبسازی و نیز نطقهای آتشین در مجلس، عکسالعمل فروبستگی دوران رضاشاهی بود که در آن، همه چیز میبایست از مجرای رسمی به گوش مردم برسد و هیچکس، خارج از آنچه از «ملاء اعلای» قدرت صادر میشد، حقّ اظهارنظر نداشت. خود اعضای دولت هم از رئیس شهربانی وقت حساب میبردند. خودکشی «داور» یکی از نمونهها بود.
در این سال اوّل اقامت، من چندان به مسائل سیاسی علاقه نشان نمیدادم. در میان درسهای خود محصور بودم. با این حال فضای شهر چنان پُر بود از همهمهی سیاسی، که نمیتوانست به گوش ما هم نرسد، حتّی در قلعهای که بودیم!

آشنایی با «سخن» و «یادگار»
مجلة «سخن» در سال دوم خود تغییر هیئت داده بود، چه از جهت شکل و چه از جهت محتوا. گویا دکتر حسن شهید نورائی، سازمان جدید آن را به راه انداخته بود و گروه تازهای که شاخصترین آنها صادق هدایت بود، مطالب آن را ترتیب میدادند. این سال دوم «سخن» به همراه سال سوم، جزو پربارترینش بود که از آن پس رو به نشیب نهاد. سرمقالههای خود خانلری دربارة ادبیّات و هنر، ظریف بود و در آن زمان تازگیهایی داشت. هدایت، نخستینبار موضوع فولکلور یا فرهنگ توده را عنوان کرد. رضا جرجانی مباحث هنری مینوشت. جلال آل احمد، با انتشار چند داستان، از جمله «زیارت»، نویسندگی خود را در آن آغاز کرد... . در دورهای که مطبوعات گرم سیاست بودند و جز مسائل روز، چیز چندانی به خواننده نمیدادند، دیدگاه نو «سخن» در امر ادب و فرهنگ، ذهنهای کنجکاو را برمیانگیخت. مطالب آن، تنوّع خوبی را از قدیم و جدید و ایران و جهان عرضه میکرد.
«یادگار» دنیای دیگری داشت. گِرد نوطلبی نمیگشت و پایهها را گرفته بود. به همین سبب کمتر بر سر زبانها بود و حتّی از جانب نوطلبها، یک «نشریّهی ارتجاعی» معرّفی میگشت. من نیز به اقتضای جوانی و خامی، آن را کمتر از آنچه سزاوار بود ارج مینهادم؛ هر چند برای نویسندگان آن، از جمله شخص اقبال و علّامه قزوینی اعتبار زیاد قائل بودم. میبایست چندین سال بگذرد تا نشریّههای دیگر بیایند و بروند، آنگاه روشن گردد که دورهی پنج سالهی «یادگار»، جزو بهترین و متینترین مجلّههای زبان فارسی بوده است.
سرمقالههای اقبال در زمینهی فرهنگ و مسائل اجتماعی، بسیار محکم و روشنگرانه بود و در میان نوشتههای پنجاه سال اخیر کمنظیر است. مقالههای قزوینی و اکثر مقالههای دیگر «یادگار» نیز پایه و مأخذ بودند. با آنکه به اقتضای سن، نوطلب بودم، «یادگار» را میخواندم.
بیصبرانه در انتظار پایان سال بودم که مرا از درسهای ناسازگار با طبعم چون فیزیک و شیمی و ریاضی رهایی بخشد. میخواستم وقتم آزاد بشود تا خود را به کتابهایی که دوست میداشتم رها کنم، وگرنه، نه نسبت به علم بیاعتقاد بودم و نه بیعلاقه. تنها خود را دارای آن استعداد نمیدانستم که بتوانم در رشتهی علمی، فرد شاخصی بشوم.
برای امتحان آخر سال که نهایی بود، ما را به دبیرستان حکیم نظامی بردند. امتحان جریان عادی داشت و من طبق معمول با معدّل متوسّط قبول شدم. رهایی از امتحان و از گرمای تابستان تهران شادیبخش بود. میبایست به «ولایت» بازگردم و پس از نُه ماه خانواده را بازیابم.

ششم ادبی
در سال دوم اقامت در تهران، چشم و گوشم بازتر شده بود. ورود به ششم ادبی، قیدهایی را از پایم برداشت. درسهای اصلی چون ادبیّات، تاریخ و فلسفه، همگی در همان جهتی بودند که طبع من میپذیرفت. این درسها با تخیّل و تأمّل سروکار داشتند؛ در حالی که فیزیک و شیمی و ریاضی، انضباطی میطلبیدند که نه با رغبت، بلکه با الزام میبایست با آنها روبرو شوم.
گشایش دیگر در جهت محلّ سکونتم بود. چون این سال، دانشجویان دانشگاهی را که اتاقهای خصوصی در اشغال داشتند، دیگر به شبانهروزی راه ندادند، اتاقها خالی ماند و یکی از آنها در اختیار من قرار گرفت. بنابراین استقلالی یافتم که بسیار مغتنم بود. میتوانستم به میل خود بمانم، مهمان بپذیرم، کتابهایم را پهن کنم و آزادی نسبی داشته باشم. دیگر برای کسانی که اتاق خصوصی داشتند، نیازی به رفتن به تالار مطالعه نبود. در ظرف یک سال از زندگی سربازوار، به زندگیای افتاده بودم که به نسبت وسع شبانهروزی میتوانستم اعیانیاش بخوانم.
ما چون سال آخر دبیرستان بودیم، دیگر جزو «ارشدها» حساب میشدیم و توقّع محدودیّت خاصّ از ما نمیرفت. سرپرستی شبانهروزی تغییر کرده بود، ولی شخص دکتر مجتهدی نظارت بر آن داشت و غالب عصرها ساعتی به آن سر میزد. محیط شبانهروزی با رفتن «قدما» آرامتر و خودمانیتر شده بود. صبح، ده دقیقهای ورزش بود که آقای «بابگین» میآمد و آنگاه صبحانه و سپس روانهی کلاس میشدیم.
در ششم ادبی برجستهترین دبیر ما دکتر ذبیحا... صفا بود که دروس اصلی ادبیّات را به عهده داشت. من اگر چیزی از درس ادبیّات آموخته باشم، از کلاس وی بود. چیزی که از همان آغاز اعجاب مرا برانگیخت، پُرکاری او بود. در آن سنّ که هنوز جوانی او را ترک نکرده بود، (سی و چند ساله) خستگیناپذیر مینمود. در وزارت فرهنگ (آموزش و پرورش فعلی)، رئیس آموزش ابتدایی یا متوسّطه بود، که تمام ساعات اداری را تا حدود 2 بعدازظهر در آن میگذراند. از آنجا خود را به البرز میرساند که شاید چند دقیقهای بیشتر به زنگ نمانده بود. یک بشقاب ناهار از شبانهروزی برایش میآوردند که همانجا، شتابزده در دفتر میخورد و بیدرنگ به کلاس میآمد. در کلاس هم به یاد ندارم که روی صندلی نشسته باشد. همانگونه مانند مشّائیان، قدم میزد و تاریخادبیّات را از حفظ، جزوه میگفت و همان درس هم شد که پایهی دورهی تاریخادبیّات او را تشکیل داد.
شمرده و مطنطن و بیهیچ لکنت، درس خود را تقریر میکرد. در ساعت انشاء هم نکتههای خوبی در جهت درستنویسی از ما میگرفت. کلاس که تمام میشد با عجله بیرون میرفت تا به کار «شباهنگ» ـ که امتیاز آن را داشت ـ بپردازد. شباهنگ، هفتهنامهای بود به قطع بزرگ و تا آنجا که من به یاد دارم نشریّهی برجستهای نبود، یا لااقل با شخصیّت علمی دکتر صفا تناسب نداشت. چندی بعد که تازه آغاز به انتشار چیزهایی کرده بودم، یکی دو قطعه شعر و ترجمه به آن دادم که چاپ شد.
از دبیران دیگر یکی «زینالدین» بود، در زیّ روحانی، که چون در رادیو سخنرانیهای مذهبی ایراد میکرد (مانند مرحوم راشد) شهرتی به هم زده بود. مردی بود خلیق و نجیب و به ما قرآن و عربی میآموخت، ولی استفادهی چندانی از او نبردیم. دبیرهای دیگر در حدّ معمول بودند. دو تنی که اسم و رسمی داشتند، البرز را ترک کرده بودند: محمود صناعی یک کمک هزینهی «بریتیش کونسیل» گرفته و به انگلستان رفته بود؛ دکتر یحیی مهدوی که استاد دانشگاه تهران بود، دیگر نخواسته بود در دبیرستان درس بدهد.
با آنکه به کلاس ادبی رفتم و همهی مواد بر وفق دلخواهم بود، از شاگرد متوسّطبودن بیرون نیامدم. علّت آن بود که همهی حواسّم در خارج از کلاس سیر میکرد و ترجیح میدادم که کتابهای متفرّقه و مجلّه بخوانم، تا درسِ مدرسه. گاه به گاه شعری میگفتم که در روزنامههای ارزانپسند چاپ میشد. با همهی نارسایی زبان، به فکر ترجمه نیز افتادم. به کمک کتاب لغت و حدس و شمّ، چیزی از آب درمیآوردم. دو کتاب از کتابخانهی دبیرستان به امانت گرفتم و قطعههایی از آنها را ترجمه کردم. یکی ترجمهی انگلیسی دیوان «هنریش هاینه» شاعر آلمانی بود که غزلهای لطیفش به مذاقم خوش میآمد و دیگری یک جُنگ شعر شاعران اروپایی، باز به انگلیسی؛ و از هر دو قطعههایی برای ترجمه برگزیدم.
شعرهای آلمانی را با روح خود سازگارتر میدیدم، شاید از این جهت که ایرانی و آلمانی از جهت احساساتی بودن وجه مشترکی دارند؛ هر چند از جهات دیگر تفاوت بسیار داشته باشند. از این رو بود که نیچه برای بیان اندیشهی اصلی خود، زرتشت را واسطه قرار داد؛ از این رو بود که گوته به جانب حافظ رفت. سفرنامههایی که آلمانیها دربارهی ایران نوشتهاند، اکثراً ـ برعکس انگلیسها ـ با آب و تاب و لحن خوشایند از طبیعت ایران و مردم آن یاد میکنند.

                                          به قلم سردبیر
به نام سرفصل همه سرمقالهها، چه آن هایی که نوشته شدند و چه آن هایی که سپید ماندند تا کاغذ سیاه نشود.

یک سلام پررنگ و چند نقطه چین . . . به علامت جوابهایی که هرگز پیدا نکردیم و یک دقیقه سکوت! به احترام لحظه هایی که در انتظار محبت مردند.
اگر تمام آن همه را دیدیم و شنیدیم، اگر لب فروبستیم و نفس هم بر نیاوردیم، اگر دست و دل زخمی از این همه نگفته و درشت شنیده بیزخمه ماند و حرفی، سخنی، کلامی و سلامی نگفتیم، گمان مبر که آن همه درست بود و قبول داشتیم، که قبول داشتن و نداشتنمان، گرهای از کار فروبسته نمیگشاید، تنها حرمت گذاشتیم، خون دل خوردیم و سینه را از آهی پر از خون انباشتیم تا شاید یک روز، یک موسم که میدانیم خیلی هم دور نیست از دست و دلی که نارفیق بود، بگوییم.
بگوییم که میتوان مثل هیچ کس نبود.
در آن روزهای سخت که با یک تماس تلفنی یا یک نمابر و یا با تحویل یک نامه از یکی از کارکنان، که خود را پیک معرفی میکرد، از طرف آن مدیرعامل معزول کارمان را از دست میدادیم، همچون حلزونهای خانه به دوش دنبال راه حل میگشتیم و چون کرگدنهای پوست کلفت خم بر ابرو نمیآوردیم و به کارمان ادامه میدادیم.
ما مأمور به حرفه بودیــم و آن ها که اعضای خانوادهمان بودند مأمــور به وظیفــه شرعی خودساختهشان با دیدگاه طالبانی، کار ما هتلداری بود و کار آن ها هتلنداری، هردو به تکلیف عمل میکردیم، اما ما ماندیم و آن ها از قصر همیشه سبز رفتند. ما هتلدار ماندیم و آن ها مدیرعامل و عضو هیأت مدیره و سهامدار نماندند، هرچند مهاجرت از راههای حفظ حیات و ایمان است، اما ما حتی مهاجرت هم نکردیم که بخواهیم برای برگشتن خواهش کنیم، ما برای حفظ همان ایمان، وحدت و امید ماندیم و نرفتیم، نیش و نوش را به جان پذیرفتیم اما آنقدر ماندیم تا حالا که هتل بینالمللی قصر از خس و خاشاک زدوده شد، نزدیکترین هتل پنج ستاره به حرم امام مهربانیها شد، آن قدر ماندیم تا آن ها رفتند.
امروز سرمست از پول بادآورده و نامشروع، دنیاطلبان ظاهربین بازهم برای فریفتن دیگران که نه بل خودشان در فکر ساختن مسجد و حسینیهاند، غافل از اینکه آتش و شراره خشم خداوند دامان ماترک نامشروعشان را خواهد گرفت.
سقف اعتماد تعمیری است، مدام چکه میکند، مهم نیست،تمامی سرزنشها را میپذیریم به بهانه تولد حقایق غمانگیزی که درد را به درد میآورد و آتش را میسوزاند.
قرار بود حقیقت را بگوییم، سخت است، بی علاج است، دانستنش آدم را کم کم میکشد گریه شبانه میآورد، اما همین است خبر.
سکوت می کنیم تا به خاک سپردن آخرین خاکسترهای آرزوهای برباد رفتهمان که اتحاد خانواده بود، آبرومندانه باشد. گریه میکنیم با شکوه چون اقیانوس، بلنــد چون کوه و آن ها نمیشنوند و نمیدانند که ماه، خوشبختی مشترک همه بیستارههاست.
جملهای کوچک میماند برای گفتن از هتلی که بیپاسخترین سؤال فکر آشفته ماست :
«هتل بینالمللی قصر، پنج ستاره شدنت مبارک»
مدیر مسئول و سردبیر