منطقه­ای که امروزه استان قم نامیده می­شود، پیشینه­ای به بلندای تاریخ تمدّن بشری دارد. محدودة وسیعی از استان قم دارای آثار تمدّن قدیمی «قم­رود» است و عناصری را از روزهای اوّلیة حضور تمدّن در خود حفظ کرده است. اوّلین نیایش­گاه‌های باستانی در فلات ایران در این منطقه ساخته شده‌اند. برخی از مورّخان بنای اوّلیة شهر قم را به اسکندر، بهرام گور، طهمورث، لهراسپ، قباد ساسانی، یزدگرد سومو چند تن دیگر نسبت داده‌اند و در این مورد اختلاف نظر وجود دارد. حتّی برخی باستان‌شناسان قم را قدیمی‌ترین منطقه‌ای می‌دانند که انسان در آن‌جا استقرار یافته و تمدّن‌های اوّلیه را پی‌ریزی کرده‌اند. نتایج جدید باستان‌شناسی نیز قدمت قم را به بیش‌از ۷۰۰۰ سال پیش می‌رساند. باستان‌شناسان ادّعا می‌کنند به علّت وجود رودخانة اناربار و وجود شاه‌راه مواصلاتی منطقة قم از دوران‌های اوّلیة تاریخی میزبان تمدّن‌ها بوده ‌است. بدیهی است منطقه­ای با این پیشینة تاریخی در مسیر راه­های مهم باستانی نیز بوده باشد.

یکی از کهن­ترین و مهم­ترین راه­های ارتباطی در روزگار گذشته که در واقع به عنوان پل ارتباطی شرق و غرب عمل می­کرده، «جادّة ابریشم» است. این راه در مسیر خود از قم عبور می­کرده. چنان­که حکیم ناصرخسرو قبادیانی (۴۱۴هجری) در سفر مکّة خود از مرو به آسیای صغیر از همین مسیر گذشته است. به عنوان مثال کاروان­سرای «پاسنگان» مکانی برای استراحت در بخشی از جادّة ابریشم در استان قم همچنان پابرجاست. این مجموعة تاریخی و زیبا در جنّت­آباد واقع در جنوب قم در فاصله 25 کیلومتری قرار دارد و پس از گذر از پل خیبر می‌توان در فاصلة دو کیلومتری کاروان­سرا و آب انبارهای پاسنگان را به خوبی مشاهده کرد. همچنین در دوران خلافت عبّاسی راه کوفه، جبل و قم راه مهمّی به شمار می­آمده که از قضا در مسیری کاملاً شیعه­نشین قرار داشته و به همین دلیل امام رضا علیه السّلام را طی انتقال به محلّ خلافت بر اساس دستور مأمون از راه بصره، اهواز و فارس به مرو برده بودند، نه از راه یاد شده. در این­جا باید نکته­ای را متذکّر شد و آن این است که اهمیّت راه­ها عموماً با توجّه به جنگ­ها، اوج و افول سلسله­ها و وجود یا عدم وجود ثبات و امنیّت تغییر می­کرده، امّا علی­رغم این واقعیّت می­ توان به شاهراه­ هایی اشاره کرد که به دلیل اهمیّت جغرافیایی خود تقریباً از این اتّفاقات گزندی نمی­دیده­اند:

-    راه­ شرقی منشعب از همدان؛ از همدان به کوریجان و مزدکان (مزلقان امروز) می‌رفته، در مزدکان راه دو شعبه می‌شده؛ یکی به زرند و ری می‌رفته و دیگری به ساوه و قم متّصل می‌شده است.