استان چهارمحال و بختیاری از جمله مناطق کوهستانی فلات ایران است که با مساحتی کمتر از یک درصد مساحت کشور، حدود پنج درصد کلّ منابع آبی را دارا است. این استان آبدار(!) همسایة اصفهان، خوزستان، لرستان و کهگیلویه و بویر احمد است با ۹ شهرستان؛ شهرکرد، بروجن، لردگان، فارسان، اردل، کیار، سامان، بن و کوهرنگ.
 از مهم­ترین ارتفاعات غرب این استان، زردکوه است با ارتفاع 4548 متر و همة سال پوشیده از برف است. امّا اگر بدانید شهرکرد، مرکز این استان، مرتفع­ترین شهر کشور است و میانگین ارتفاع در این استان 2153 متر از سطح دریاست، خواهید فهمید چرا این استان را بام ایران نامیده­اند.

چرا چهار محال؟

محال جمع مکّسر کلمة «محل»، به معنی ناحیه و مکان است و چهار محال یعنی چهار ناحیه که عبارتند از: لار، کیار، میزدج و گندما. بنابراین نام چهار محال و بختیاری اشاره به دو منطقۀ چهارمحال و منطقۀ بختیاری دارد. عکس 3
این دو بخشی و طولانی بودن نام استان سبب حذف یکی از بخش­ها هنگام نام بردن از آن می شود؛ گاهی چهارمحال خوانده می­شود و گاهی بختیاری. گاهی هم آن را در اختصار «چ و ب» به کار می­برند که «چوب» خوانده می­شود! از طرفی چون نام استان باید مانند هویّت یک کشور سبب وحدت شده و مردم آن بر اساس نژاد تقسیم نشوند، اهالی و مسئولان در صدد تغییر این نامند که البتّه به دلیل نگرانی از واکنش بختیاری­ها هنوز عملی نشده است.

نهصد هزار نفر جمعیّت این استان غالباً به زبان­های ترکی، فارسی و البتّه لهجۀ شیرین لری بختیاری صحبت می­کنند. لرهای بختیاری هم مثل ما مشهدی­ها به برادر «بِرار» می­گویند. اگر از یک هموطن لر جنسیّت فرزندش را پرسیدید و در جواب واژة «دودَر» را شنیدید، تعجّب نکنید. منظور از دودَر دختر است! آن­ها به مادر «دا» می­گویند و اگر احیاناً کسی را «هالو» صدا زدند، جای نگرانینیست. منظور خالو یا دایی است! بختیاری­ها حتّی برای گوسفند سفید قهوه­ ای هم اصطلاح دارند و به آن «اَلو» می­گویند.

کوچ
یکی از دیدنی­های استان، کوچ ایل بختیاری است. کوچ­روها، زمستان را در دشت­های شرق خوزستان گذرانده و از اواخر اردیبهشت کوچ خود را با عبور از رودخانه­ها، دشت­ها و درّه­ها و پشت سر گذاشتن بلندی­های زردکوه سرافراز،  برای سه ماه سکونت در دامنه­های زاگرس ادامه می­دهند.

چوقا با کمربندی 8 متری!

معمولاً مردان بختیاری  به چوقایشان شناخته می­شوند؛ عبای دهقانی بافته شده از پشم سفید طبیعی که زنان بختیاری با ظرافت می­بافند و در بافت آن خطوط سرمه­ای یا مشکی به کار رفته، طرحی شبیه پیانو! چوقا تا سر زانو و جلو باز است و بافت آن 20 روز تا یک ماه طول می­کشد. مردان بختیاری چوقا یا چوخا را با شلواری گشاد از جنس دبیت سیاه ست می­کنند.

لباس محلّی مردان با یک کلاه نمدی و گیوة ملکی به عنوان کفش، هنگامی کامل می­شود که 8 متر پارچۀ چلواری سفید را بالای شلوارشان بپیچند. 

پیراهن زنان بختیاری با 4 متر از بهترین پارچه­ها دوخته می­شود. این پیراهن چاکدار در پایین حالتی کلوش دارد،  امّا شلوار این پیراهن با 10 متر پارچه به قدری چین­دار و گشاد است که دامن دیده می­شود. از دیگر لباس­های محلّی زنان می­توان به  می نا، لچک، جلیقه و کلجه که به شکل کت است و از مخملی بسیار مرغوب دوخته می­شود، اشاره کرد. با این حساب یک دست لباس محلّی بختیاری معادل چندین دست لباس مجلسی زنانه آب می­خورد! 

آداب و رسوم

از رسوم دیدنی و اصیل بختیاری  می­توان به شکار بزکل شام عروسی توسّط شاه داماد اشاره کرد. جوان بختیاریِ آمادۀ ازدواج باید با بستن شال شکار که توسّط پدر، برادر بزرگ­تر یا دایی وی به کمرش بسته می­شود، به کوهستان رفته  و بز یک شاخ تیزپایی را با خود به روستا بیاورد. شکار این بز چالاک بسیار سخت بوده و از این رو شکارچی دامادی شجاع، رشید و دلیر خواهد بود. تا بازگشت جوان از شکار، مادر او مشغول تهیۀ نان سنتی می­شود و نامزدش از چند روز قبل لباس شکار را برایش می­دوزد.  

یکی از رسوم تحسین برانگیز مردم خونگرم بختیاری کمک در پرداخت هزینه­های مراسم سوم، هفتم و چهلم به بازماندگان متوفّی است. نوای حزن انگیز «گاگریو» که توسّط پیرزنان بختیاری خوانده می­شود، ترانه­ای سوزناک است با لهجۀ دلنشین لری که با همخوانی دیگر زنان روستا خبر از اتّفاقی ناگوار دارد. یکی از دیدنی­های سرزمین بختیاری شیرهای سنگی معروف به «برد سنگی» است که بر مزار مردان دلیر بختیاری به نشانة شجاعت آن­ها نصب می شود. 

سرقت در عروسی!

«ناف بران» عبارت است از دختر و پسری که از همان کودکی برای هم نامزد شده باشند. اگرچه این رسوم اکنون کمتر دیده می­شود، امّا بختیاری­ها در تلاشند تا دیگر آداب گذشتگان خود را حفظ نمایند. آن­ها به جای انگشتر نشان، از روسری زیبایی برای نشان کردن دختر استفاده می­کنند.

بافت قالیچه توسّط دختران نامزد شده تا هنگام عروسی از دیگر سنّت­های زیبای بختیاری است. زیبایی، کیفیّت و نوع قالیچة عروس خانم نشان از سلیقه و هنر او دارد. یکی از آداب شیرین عروسی بختیاری­ها این است که وقتی عروس را به خانة داماد می­برند، یکی از اطرافیان به شوخی به اثاثیة منزل دستبرد می­زند و به این ترتیب دقّت و هوش اقوام فامیل جدید خود را می­سنجند. از دیگر دیدنی­های مراسم عروسی، چرخاندن عروس دور آتش بزرگی است که هنگام ورود به منزل داماد انجام می­شود.عکس 6