نگاهی به تاریخچه، موقعیّت جغرافیایی و معماری تخت جمشید

 جلگة مرو دشت از روزگاران کهن مهد تمدّن و فرهنگ­های گوناگونبوده است و شهر معروف اَنشان، که کوروش بزرگ و نیاکانش خود را پادشاه آن خوانده‌اند، نزدیک همین مکان، یعنی در جلگۀ بیضا قرار داشته است. داریوش بزرگ در حدود 518 قبل از میلاد، در ابتدا صخرة بزرگی را در محدودة شمال غرب کوه مهر برگزید تا کوشک شاهانه‌ای بر آن بنا کند که فرجام آن، ساخت بناهای باشکوه تخت‌جمشید توسّط او و پسرش خشایارشاه و نوه­اش، اردشیر یکم شد. باید تأکید کرد که هدف داریوش بزرگ از ساختن این کوشک در سرزمین پارس، بنا نمودن پایتختی اداری و سیاسی نبوده، زیرا این مکان از مرکز مملکت فاصله نسبتاً قابل توجّهی داشته است، بلکه ظاهراً تخت جمشید مرکزی تشریفاتی و آیینی بوده است که جشن­هایی مانند نوروز و مهرگان با شکوه خاصّی در آن برگزار می­شده است. مطابق نظر باستان شناسان تخت جمشید جایی بوده است که به علل تاریخی و علایقی ریشه دار، در زادگاه دودمان هخامنشی ساخته شده و تنها در مواقع برگزاری مراسم و تشریفاتی خاص از آن استفاده می شده است.

با این تفاصیل عجیب نیست که تخت جمشید در کنار اهرام مصر، دیوار چین و آکروپولیس یونان در زمرۀ مهمترین آثار باستانی و جاذبه­های گردشگری جهان به شمار می­آید.