این روزها نام ببر و یوزپلنگ از نام استان مازندران جدا نمی شود، امّا چون استثنائاً این دو زبان بسته را نمی­توان برای کسی سوغاتی آورد، می­رویم سراغ صنایع دستی استان!

شاید باور نکنید، امّا ساکنان مازندران تقریباً هم عصر با دایناسورها، یعنی از 6 هزار سال قبل از میلاد مسیح در کار تولید صنایع دستی از جمله تبدیل پشم به نخ و ساخت لوازم خانگی با مصنوعات سنگی بوده اند!

احتمالاً تاریخ آشنایی شما هم با صنعت نمدمالی  بر می­گردد به خردسالی، آن­جا که در شعر می­خواندیم:

« اسبه عصّاری می کرد

 خره خرّاطی می کرد

 سگه قصّابی می کرد

شتره نمد مالی می کرد»!

امّا همیشه این پیشۀ «شتره» برای من یکی که سؤال بود!

دوستی شمالی داشتم که خیلی تمایل به سفر به وطنش نداشت و می­گفت «کلی وقت می­گذاری و موهایت را سشوار و اتو می­کنی و چیز میز می­مالی، امّا به محض اینکه پایت را بیرون می­گذاری موهایت پف کرده و وز وزی می­شود»! اساس نمد مالی نیز همین خاصیّت «وز»، البتّه این بار در موهای ببعی است! وقتی پشم در مجاورت حرارت و رطوبت قرار می­گیرد، مجعّد شده و الیاف آن در هم فرو می­رود و پوسته­های آن از باز شدن الیاف جلوگیری می­‌کنند. این در هم رفتگی که حاصل هماهنگی در حرکات دست و پای نمدمالان و صدای یک­دست «هِی هِی» آنان حین مالیدن پشم­هاست، ایجاد بافتی می­کند که نمد نام دارد.

رنگ طبیعی نمد همان رنگ طبیعی پشم گوسفندان به رنگ­های سفید، سیاه و  قهوه­ای است؛ مگر اینکه گوسفندانش فشن بوده و موهایشان را رنگ و مِش کرده باشند!

قالی خرسک یا قالی کلاردشتی. حتّی اگر تاجر فرش هم باشید، باز هم بعید است که نام این قالی به گوشتان خورده باشد. این قالی درشت بافت جز اندک طرفدارانی در اروپا معمولاً خریدار ندارد. شاید علّت آن هم نقوش ذهنی، بدون نقشۀ قبلی و همین­طوری یهویی بافندگان باشد! مروری بر اسم چند نقش قالی خرسک، شاید اقبال کم این نوع فرش را بیشتر توجیه کند! : نقش چخماقی، مجمه­ای، عینکی، خرکی و سیخ کبابی.

از جمله گل­های این فرش نیز که نمایانگر زبان زیبای مازنی است، می­توان به گل شاخ نر، چنگ گربه، گل کلوچه، حلوا قجل، لوله پنجه، پیچ پیچی و بز چلچله­ای اشاره کرد. (تصوّر کنید مثلاً «گل بز چلچله­ای» چه شکلی ممکن است باشد؟!)

یکی از صنایع جالب مازندران که قابل سوغاتی دادن هم نیست!، صنعت ساخت ضریح و صندوق مزار است. کافی است یک بار به مازندران سفر کنید تا بارها و بارها گنبد و گلدسته­های طلایی مسیر جادّه را با مرقد امامزاده­ها اشتباه بگیرید! ساخت پنجره­های چوبی اُرسی با نقوش زیبای سه گوشه و چهار گوشه، ستاره­های چهار و هشت پر و شیشه‌های رنگارنگ از دیگر هنرهای مردمان این دیار است.

 

اگر گردشگران عزیز استان، درختی در جنگل­ها باقی بگذارند، مازنی­ها مجال هنرنمایی روی چوب را با اشیایی چون تخته شطرنج، تخته نرد، مجسّمه، ظروف چوبی و... پیدا خواهند کرد.

این لاک که زمین تا آسمان با لاک ناخن تفاوت دارد!، عبارت است از ساخت وسایل چوبی از تنه و ریشۀ درختان. به عنوان مثال، استادکاران لاک­تراش می­توانند ظروفی از ریشۀ برخی درختان بسازند که عمری بالای یک قرن دارند. برخی از ظروف جالب این حرفه عبارتند از:

«قند چوله» یا همان قند شکن خودمان، «دانه پاش» که عبارت است از یک سینی حرفه­ای ویژۀ پاک کردن حبوبات و برنج، «تنباکو چوله» ظرفی اختصاصی برای تنباکو، سیر کوب و ...

از دیگرصنایع دستی استان می­توان به جاجیم‌بافی، گلیم‌بافی، حصیر‌بافی، سفال‌گری، جوراب‌بافی و موج‌بافی(بافت چادر شب) و از جمله سوغات خوردنی آن به انواع ترشیجات، مرباها، مرکّبات و برنج اشاره کرد.